توهین قانون مجازات اسلامی

توهین در قانون مجازات اسلامی به هرگونه رفتار، گفتار یا نوشتاری اطلاق می شود که موجب کسر شأن و تحقیر دیگری گردد و مجازات آن بسته به نوع توهین (ساده یا مشدد) و شرایط ارتکاب متفاوت است. درک دقیق ابعاد حقوقی توهین، از تعریف و عناصر تشکیل دهنده تا مجازات ها و شیوه های دفاع، برای حفظ حقوق شهروندی و تمییز آن از سایر جرایم مشابه ضروری است.

کرامت و حیثیت انسانی از بنیادی ترین اصول اخلاقی و حقوقی در تمامی جوامع متمدن به شمار می رود. قانون گذار ایرانی نیز با الهام از مبانی شرعی و عرفی، حمایت از آبروی اشخاص را در رأس برنامه های خود قرار داده و برای هرگونه هتک حرمت و تحقیر افراد، ضمانت اجرای کیفری پیش بینی کرده است. جرم توهین، یکی از مهم ترین مصادیق تجاوز به حیثیت معنوی اشخاص است که در بستر قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) با دقت و تفکیک مورد بررسی قرار گرفته است. این جرم نه تنها به روابط اجتماعی خدشه وارد می کند، بلکه می تواند زمینه ساز بروز تنش ها و منازعات بیشتر در جامعه شود. ازاین رو، شناخت جامع و دقیق ابعاد مختلف جرم توهین، برای هر فردی که قصد شکایت، دفاع از خود، یا صرفاً آگاهی از حقوق خود را دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. این راهنمای جامع تلاش می کند تا با تحلیل مواد قانونی مربوطه، رویه های قضایی و دکترین حقوقی، تصویری روشن از مفهوم، انواع، مجازات ها، تفاوت ها با جرایم مشابه و مراحل عملیاتی رسیدگی به جرم توهین را ارائه دهد. هدف نهایی، ارائه یک منبع معتبر و کاربردی است که به مخاطبان یاری رساند تا در مواجهه با این پدیده حقوقی، با آگاهی کامل تصمیم گیری نمایند و از حقوق خود به نحو احسن دفاع کنند.

توهین چیست؟ مفهوم و تعاریف حقوقی و عرفی

جرم توهین از جمله جرایم علیه حیثیت معنوی افراد است که در قانون مجازات اسلامی به تفصیل مورد توجه قرار گرفته است. برای درک صحیح ابعاد این جرم، لازم است ابتدا به تعریف لغوی و حقوقی آن پرداخته و سپس معیار تشخیص و ویژگی های عمومی آن را بررسی کنیم.

تعریف لغوی و اصطلاحی توهین

توهین در لغت به معنای خوار شمردن، سبک کردن، کسر شأن، بی اعتبار کردن، سست کردن و حقیر ساختن است. این کلمه ریشه در وهن دارد که به معنای سستی و ضعف است. در اصطلاح عرفی، توهین به هر عملی گفته می شود که موجب تحقیر یا تمسخر دیگری شده و کرامت و جایگاه اجتماعی او را زیر سوال ببرد.

تعریف حقوقی توهین

از منظر حقوقی، توهین را می توان نسبت دادن هر امر وهن آور یا انجام هرگونه فعل، گفتار، نوشتار یا اشاره ای دانست که عرفاً موجب تحقیر و کسر شأن مخاطب شود، مشروط بر اینکه مصداق حد قذف نباشد و قابلیت انتساب به فرد معین را داشته باشد. این تعریف جامع، نه تنها شامل الفاظ رکیک و فحاشی می شود، بلکه رفتارهای غیرکلامی را نیز در بر می گیرد که ماهیت تحقیرآمیز دارند. ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، توهین به افراد را به صراحت جرم انگاری کرده و مصادیقی همچون فحاشی و استعمال الفاظ رکیک را ذکر نموده است که البته این موارد جنبه تمثیلی دارند و محدودکننده نیستند.

معیار تشخیص توهین: نقش عرف جامعه

یکی از چالش های اساسی در پرونده های توهین، تشخیص موهن بودن یک رفتار است. قانون گذار معیار عرف جامعه را برای این تشخیص ملاک قرار داده است. به این معنا که موهن بودن یک عمل، گفتار یا نوشتار، باید بر اساس برداشت و قضاوت عمومی افراد متعارف و معمولی جامعه در زمان و مکان وقوع سنجیده شود. آنچه ممکن است در یک فرهنگ یا گروه خاص توهین آمیز تلقی شود، ممکن است در عرف عمومی جامعه یا در زمان دیگری چنین نباشد. بنابراین، صرف اینکه فرد مورد خطاب احساس توهین کرده باشد، برای تحقق جرم کافی نیست و باید عرف جامعه نیز آن را موهن بداند. قضات نیز در این خصوص، با توجه به مجموع شرایط و اوضاع و احوال پرونده، عرف محلی و شخصیت طرفین، اقدام به تشخیص می کنند. این موضوع نشان دهنده آن است که ماهیت توهین، نسبی بوده و تابع تغییرات فرهنگی و اجتماعی است.

ویژگی های عمومی جرم توهین

جرم توهین دارای ویژگی های حقوقی خاصی است که شناخت آن ها برای درک صحیح این جرم ضروری است:

• عمدی بودن: توهین یک جرم عمدی است و تحقق آن مستلزم سوء نیت مرتکب (قصد انجام عمل توهین آمیز و قصد تحقیر) است.
• مطلق بودن: جرم توهین یک جرم مطلق است، به این معنا که صرف ارتکاب عمل توهین آمیز برای تحقق آن کافی است و نیاز به حصول نتیجه خاصی، مانند متأثر شدن یا تحقیر شدن بالفعل فرد مورد توهین، ندارد. حتی اگر مخاطب روحیه قوی داشته باشد و از توهین متأثر نشود، باز هم جرم محقق شده است.
• قابل گذشت بودن: جرم توهین، از جمله جرایم قابل گذشت محسوب می شود. این بدان معناست که تعقیب و رسیدگی به آن منوط به شکایت شاکی خصوصی است و با گذشت او، حتی پس از صدور حکم قطعی، مجازات متوقف می گردد.
• فعل مثبت: غالباً عنصر مادی توهین از طریق فعل مثبت (مانند گفتن، نوشتن یا انجام دادن) محقق می شود و ترک فعل، مگر در موارد استثنائی و خاص، معمولاً توهین محسوب نمی شود.

عناصر تشکیل دهنده جرم توهین

هر جرمی، از جمله جرم توهین، برای تحقق نیاز به وجود سه عنصر اصلی دارد: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی. بررسی دقیق این عناصر، تفکیک جرم توهین از سایر جرایم و تعیین مسئولیت کیفری را امکان پذیر می سازد.

عنصر قانونی: مواد قانونی مرتبط با توهین

عنصر قانونی جرم توهین، شامل مواد قانونی است که این رفتار را جرم انگاری کرده و برای آن مجازات تعیین نموده اند. در قانون مجازات اسلامی ایران، مواد متعددی به جرم توهین و مصادیق خاص آن اختصاص یافته است:

ماده 608 قانون مجازات اسلامی: توهین ساده

این ماده به توهین ساده به افراد عادی می پردازد و بیان می کند: توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد، مستوجب جزای نقدی درجه شش خواهد بود.

• متن دقیق ماده: در نسخه های قدیمی تر، مجازات شلاق تا 74 ضربه یا جزای نقدی قید شده بود. با اصلاحات قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399/02/23 و تعدیلات هیئت وزیران، مجازات این جرم به جزای نقدی درجه شش تبدیل شده است.
• آخرین تغییرات مجازات: بر اساس ماده 19 قانون مجازات اسلامی و تعدیلات هیئت وزیران در سال 1403، جزای نقدی درجه شش، عبارت است از بیش از دویست میلیون (200,000,000) ریال تا هشتصد میلیون (800,000,000) ریال. این تغییرات نشان دهنده رویکرد قانون گذار به کاهش مجازات حبس و تمرکز بر جزای نقدی در برخی جرایم سبک تر است.
• نکات تفسیری: منظور از افراد در این ماده، اشخاص حقیقی است. بنابراین، توهین به اشخاص حقوقی مانند شرکت ها یا سازمان ها به طور مستقیم تحت شمول این ماده قرار نمی گیرد، هرچند در مورد امکان توهین به اشخاص حقوقی از طریق مدیران یا کارکنان آن ها، در دکترین حقوقی اختلاف نظر وجود دارد. همچنین عبارت از قبیل نشان دهنده تمثیلی بودن مصادیق فحاشی و الفاظ رکیک است و هر عمل دیگری که عرفاً توهین آمیز باشد را شامل می شود.

ماده 609 قانون مجازات اسلامی: توهین مشدد

این ماده توهین به مقامات دولتی و عمومی را مورد توجه قرار داده و مجازات سنگین تری برای آن پیش بینی می کند: هرکس با توجه به سمت، به یکی از رؤسای سه قوه یا معاونان رئیس جمهور یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه ها و مؤسسات و شرکت های دولتی و شهرداری ها، در حین انجام وظیفه یا به سبب آن توهین نماید، به سه تا شش ماه حبس و یا تا (۷۴) ضربه شلاق و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود.

• متن دقیق ماده: مجازات این ماده شامل حبس، شلاق و جزای نقدی است که قاضی با توجه به شرایط پرونده و شخصیت متهم، یکی از این مجازات ها را انتخاب می کند.
• مصادیق مقامات و شرایط تحقق جرم: این ماده به طور حصری (محدود) مقامات مورد حمایت را برشمرده است. نکته کلیدی این است که توهین باید در حین انجام وظیفه یا به سبب آن صورت گرفته باشد. به این معنا که اگر توهین به یک مقام صرفاً به عنوان یک شخص عادی و بدون ارتباط با وظیفه و سمت او باشد، مشمول ماده ۶۰۸ (توهین ساده) خواهد بود.

ماده 619 قانون مجازات اسلامی: توهین به زنان و اطفال

این ماده به حفظ حقوق گروه های آسیب پذیر در جامعه توجه دارد: هرکس در اماکن عمومی یا معابر، متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف عفت و حیثیت به آنان توهین نماید، به حبس از دو ماه تا شش ماه و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد. این ماده با هدف حمایت از زنان و کودکان در برابر مزاحمت ها و توهین هایی که در فضای عمومی ممکن است با آن مواجه شوند، تصویب شده است.

ماده 16 قانون جرایم رایانه ای: توهین در فضای مجازی

این ماده به طور خاص به توهین رایانه ای اشاره نمی کند، بلکه عموماً توهین های ارتکابی در فضای مجازی (مانند شبکه های اجتماعی، پیام رسان ها، وب سایت ها) تحت شمول مواد ۶۰۸ و ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) قرار می گیرد. با این حال، قانون جرایم رایانه ای، بسترهای ارتکاب جرم را گسترش داده و شناسایی مجرم و اثبات جرم را از طریق ابزارهای دیجیتال تسهیل می کند. این ماده بیشتر در مورد افترا و نشر اکاذیب رایانه ای صراحت دارد، اما توهین نیز از طریق این بسترها قابل پیگیری است.

عنصر مادی: رفتار مجرمانه در جرم توهین

عنصر مادی جرم توهین، همان رفتار فیزیکی یا ظاهری است که از سوی مرتکب سر می زند و ماهیت توهین آمیز دارد. این رفتار می تواند اشکال مختلفی داشته باشد.

انواع رفتار موهن

• گفتار: شایع ترین نوع توهین، شامل فحاشی، ناسزاگویی، استعمال الفاظ رکیک، تحقیرآمیز یا هرگونه بیان شفاهی که موجب کسر شأن مخاطب شود. معیار تشخیص اینجا نیز عرف است؛ کلماتی که در یک محیط دوستانه ممکن است شوخی تلقی شوند، در محیط رسمی یا با نیت تحقیر، توهین آمیز خواهند بود.
• کردار: انجام حرکات زشت، اهانت آمیز و تحقیرکننده مانند پرتاب آب دهان به سمت کسی، حرکات توهین آمیز دست، نمایش تصاویر موهن یا هر عملی که بدون کلام، قصد تحقیر طرف مقابل را داشته باشد.
• نوشتار: شامل پیامک، ایمیل، دست نوشته، کامنت در شبکه های اجتماعی، مقالات یا هرگونه متن مکتوب که حاوی الفاظ یا عبارات توهین آمیز باشد. با گسترش فضای مجازی، این نوع توهین بسیار رایج شده و شناسایی و اثبات آن از طریق اسکرین شات و گزارش های سیستمی امکان پذیر است.
• نقاشی یا تصویر: کشیدن کاریکاتور یا نمایش تصاویر موهنی که به منظور تحقیر شخص خاصی طراحی شده اند، نیز می تواند مصداق توهین باشد.

شرایط تحقق عنصر مادی

برای اینکه رفتار مجرمانه به عنوان عنصر مادی توهین شناخته شود، باید شرایط خاصی را دارا باشد:

• فعلی بودن عمل: عموماً توهین از طریق فعل مثبت (انجام کاری) صورت می گیرد، نه ترک فعل (انجام ندادن کاری). مگر در مواردی که ترک فعل به خودی خود ماهیت توهین آمیز عرفی داشته باشد (مثلاً در یک مراسم خاص، با نیت تحقیر، از جایگاه خود برنخیزد).
• موهن بودن: عمل باید از نظر عرف جامعه موهن و تحقیرآمیز باشد. صرف خشونت کلامی یا بی ادبی، بدون اینکه به کسر شأن عرفی منجر شود، لزوماً توهین کیفری نیست. تشخیص موهن بودن، همانطور که قبلاً ذکر شد، با دادگاه و بر اساس عرف و شرایط خاص پرونده است.
• معین بودن مخاطب: توهین باید به شخص حقیقی و زنده و قابل شناسایی باشد. توهین به یک گروه کلی و مبهم (مانند توهین به همه معلمان) جرم محسوب نمی شود، مگر اینکه افراد گروه محدود و مشخص باشند و توهین به تک تک آن ها نیز تلویحاً وارد شود.
• حضور یا علنی بودن: توهین یا باید در حضور بزه دیده (فیزیکی یا از طریق ابزارهای ارتباطی مستقیم) صورت گیرد، یا علنی باشد؛ یعنی در جمعی صورت پذیرد که افراد دیگری جز بزه دیده نیز حضور دارند، یا در فضای عمومی (مانند شبکه های اجتماعی) منتشر شود. صرف حضور شاهد برای علنی بودن کافی نیست، بلکه علنی بودن به معنای در معرض دید یا شنید سایرین قرار گرفتن است.
• عدم تأثیرپذیری شاکی: همانطور که اشاره شد، توهین یک جرم مطلق است و تأثیر عاطفی یا روانی بر شاکی برای تحقق جرم شرط نیست. صرف ارتکاب عمل موهن کافی است.

تشخیص موهن بودن یک رفتار در جرم توهین، نیازمند قضاوت عرفی است و صرف احساس توهین از جانب مخاطب کافی نیست؛ بلکه باید آن عمل از دیدگاه غالب جامعه تحقیرآمیز تلقی شود.

موارد خاص عنصر مادی توهین

• توهین به مردگان: توهین مستقیم به شخص متوفی، از نظر قانونی جرم محسوب نمی شود، زیرا شخص مرده فاقد شخصیت حقوقی است. با این حال، اگر توهین به گونه ای باشد که عرفاً موجب هتک حرمت و آزرده خاطر شدن بازماندگان و ورثه متوفی شود، در این صورت می توان آن را توهین به اشخاص زنده (بازماندگان) تلقی و پیگیری نمود.
• توهین به خود شخص: توهین به خود فرد، از منظر قانون مجازات اسلامی جرم نیست. اما اگر این عمل در اماکن عمومی و به گونه ای صورت گیرد که موجب جریحه دار شدن عفت عمومی شود، ممکن است تحت عناوین مجرمانه دیگری مانند جریحه دار کردن عفت عمومی (ماده 638 قانون مجازات اسلامی) قابل پیگیری باشد.
• توهین به اشخاص حقوقی (سازمان ها، شرکت ها): ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی صراحتاً به افراد اشاره دارد که ظاهر در اشخاص حقیقی است. با این حال، برخی حقوقدانان با استناد به ماده ۵۸۸ قانون تجارت و اصل حمایت از اعتبار اشخاص حقوقی، معتقدند توهین به اشخاص حقوقی نیز می تواند جرم باشد. در رویه قضایی، معمولاً توهین به اشخاص حقوقی را از طریق توهین به مدیران یا کارکنان آن ها در حین انجام وظیفه یا به سبب آن (مشمول ماده ۶۰۹) یا از طریق جرم افترا (نسبت دادن امور کذب به شرکت) قابل پیگیری می دانند، نه به طور مستقیم تحت ماده ۶۰۸.

عنصر معنوی (روانی): قصد مجرمانه در توهین

عنصر معنوی، همان قصد و نیت مرتکب است که بدون آن، جرم عمدی محقق نمی شود. جرم توهین نیز یک جرم عمدی است و وجود سوء نیت برای تحقق آن ضروری است.

سوء نیت عام و خاص

• سوء نیت عام: به معنای قصد انجام رفتار توهین آمیز است. یعنی مرتکب باید با اراده و آگاهی کامل، اقدام به گفتن کلمه، انجام حرکت یا نوشتن متن توهین آمیز کند.
• سوء نیت خاص: به معنای قصد تحقیر، خفیف کردن و کسر شأن مخاطب است. مرتکب باید علاوه بر قصد انجام عمل، قصد داشته باشد که با آن عمل، حیثیت و آبروی دیگری را خدشه دار کند.

در جرم توهین، سوء نیت خاص معمولاً از ماهیت عمل ارتکابی استنباط می شود و نیازی به اثبات جداگانه آن نیست؛ مگر اینکه متهم بتواند خلاف آن را اثبات کند. به عبارت دیگر، وقتی فردی الفاظ رکیک به دیگری نسبت می دهد، فرض بر این است که قصد تحقیر نیز داشته است.

آگاهی از موهن بودن و هویت مخاطب

برای تحقق عنصر معنوی، مرتکب باید از دو امر آگاه باشد:

• آگاهی از موهن بودن عمل: بداند که رفتاری که انجام می دهد، از نظر عرف جامعه توهین آمیز است.
• آگاهی از هویت مخاطب: بداند که مخاطب او کیست و توهین را متوجه چه کسی می کند.

جهل به موضوع و توهین از روی عصبانیت یا شوخی

• جهل به موضوع: اگر فردی به دلیل ناآگاهی از معنای یک کلمه یا ماهیت یک رفتار، آن را به کار برد و بعداً مشخص شود که آن کلمه یا رفتار توهین آمیز بوده، می تواند ادعای جهل به موضوع کند و در صورت اثبات، عنصر معنوی جرم محقق نخواهد شد. برای مثال، اگر فردی در خارج از کشور بزرگ شده باشد و بدون اطلاع از معنای توهین آمیز یک کلمه فارسی، آن را به کار ببرد.
• توهین از روی عصبانیت یا شوخی: صرف اینکه توهین از روی عصبانیت شدید یا در قالب شوخی بیان شده باشد، لزوماً رافع مسئولیت کیفری نیست. آنچه مهم است، قصد تحقیر است. اگرچه عصبانیت می تواند قصد تحقیر را تحت الشعاع قرار دهد، اما باید توسط متهم اثبات شود که هیچ قصد تحقیری وجود نداشته است. در مورد شوخی نیز، اگر عرفاً عمل شوخی آمیز تلقی نشود و به کسر شأن مخاطب منجر شود، جرم توهین محقق خواهد شد. در این موارد، تشخیص دادگاه بر اساس قرائن و امارات موجود در پرونده خواهد بود.

انواع توهین و مجازات های تفکیک شده

قانون مجازات اسلامی ایران، توهین را به دو دسته کلی ساده و مشدد تقسیم کرده و برای هر یک مجازات های متفاوتی در نظر گرفته است. علاوه بر این، توهین به گروه های خاص و در بسترهای نوین نیز دارای احکام خاصی است که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند.

توهین ساده و مجازات آن

توهین ساده، همان گونه که پیشتر ذکر شد، به هرگونه توهین به افراد عادی (اشخاص حقیقی) اطلاق می شود که مشمول مجازات حد قذف نباشد. این نوع توهین تحت شمول ماده 608 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) قرار می گیرد.

مجازات توهین ساده، جزای نقدی درجه شش است. بر اساس آخرین تعدیلات هیئت وزیران در سال 1403، این میزان بیش از دویست میلیون (200,000,000) ریال تا هشتصد میلیون (800,000,000) ریال تعیین شده است. این تغییرات با هدف کاهش مجازات حبس و جایگزینی آن با جزای نقدی در جرایم کمتر خطرناک صورت گرفته و نشان دهنده رویکرد اصلاحی در نظام قضایی است. نکته مهم این است که جزای نقدی، بر خلاف شلاق یا حبس، دارای ماهیت مالی است و هدف از آن، هم تنبیه مجرم و هم جبران بخشی از آثار اجتماعی جرم است.

توهین مشدد و مجازات آن

توهین مشدد، به توهینی اطلاق می شود که به مقامات خاص دولتی و عمومی، در حین انجام وظیفه یا به سبب آن، صورت گیرد. این نوع توهین تحت شمول ماده 609 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) قرار می گیرد و به دلیل اهمیت جایگاه مخاطب و اخلال در نظم عمومی، مجازات سنگین تری دارد.

مجازات توهین مشدد شامل سه تا شش ماه حبس و یا تا (۷۴) ضربه شلاق و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی (که این جزای نقدی نیز بر اساس نرخ تورم تعدیل می شود) می باشد. قاضی پرونده با توجه به اوضاع و احوال خاص جرم، شدت توهین، سوابق متهم و سایر عوامل مؤثر، یکی از این مجازات ها را تعیین می کند. لازم به ذکر است که این ماده به طور خاص از مقامات ذکر شده در متن ماده حمایت می کند و توهین به سایر مقامات که در این ماده نام برده نشده اند، همچنان مشمول توهین ساده (ماده 608) خواهد بود.

توهین به زنان و اطفال

قانون گذار برای حمایت از گروه های آسیب پذیر جامعه، یعنی زنان و اطفال، جرم توهین را در شرایط خاصی تشدید کرده است. ماده 619 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) بیان می دارد: هرکس در اماکن عمومی یا معابر، متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف عفت و حیثیت به آنان توهین نماید، به حبس از دو ماه تا شش ماه و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

نکات کلیدی در این ماده:

• مکان وقوع جرم: اماکن عمومی یا معابر.
• مخاطب: اطفال یا زنان.
• ماهیت عمل: مزاحمت، تعرض یا توهین با الفاظ و حرکات مخالف عفت و حیثیت.

هدف از این ماده، ایجاد فضای امن برای زنان و اطفال در جامعه و مقابله با هرگونه رفتار ناهنجار و تحقیرآمیز است که می تواند آسایش و امنیت روانی این قشر از جامعه را مختل کند.

توهین در فضای مجازی و اینترنت

با گسترش روزافزون فضای مجازی، پدیده ی توهین نیز به این بستر منتقل شده است. توهین هایی که از طریق شبکه های اجتماعی (اینستاگرام، تلگرام، واتساپ و …)، ایمیل، وب سایت ها، وبلاگ ها و سایر پلتفرم های آنلاین صورت می گیرد، عمدتاً تحت شمول مواد 608 و 609 قانون مجازات اسلامی قرار می گیرد.

• نحوه اعمال مواد 608 و 609 در فضای آنلاین: معیار تشخیص موهن بودن در فضای مجازی نیز همچنان عرف جامعه است. ارسال پیامک حاوی الفاظ رکیک، درج کامنت توهین آمیز زیر یک پست، یا انتشار تصویری تحقیرآمیز در یک گروه آنلاین، همگی می توانند مصداق توهین باشند. اگر مخاطب فرد عادی باشد، ماده 608 و اگر مقام دولتی باشد، ماده 609 اعمال می شود.
• چالش های اثبات و شناسایی در فضای مجازی: یکی از مهم ترین چالش ها در توهین های آنلاین، اثبات جرم و شناسایی مرتکب است. با این حال، با پیشرفت فناوری، امکان ردیابی و شناسایی کاربران از طریق آدرس IP، اطلاعات کاربری و همکاری با شرکت های ارائه دهنده خدمات اینترنتی یا مدیران پلتفرم ها افزایش یافته است.
• نقش پلیس فتا: پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) نقش محوری در رسیدگی به جرایم سایبری، از جمله توهین های آنلاین، دارد. شکایات مربوط به توهین در فضای مجازی ابتدا از طریق مراجع قضایی به پلیس فتا ارجاع می شود تا تحقیقات فنی و تخصصی لازم برای شناسایی متهم و جمع آوری ادله انجام گیرد. اسکرین شات از صفحه حاوی توهین، فایل صوتی یا تصویری و گزارش تخلف به پلتفرم مربوطه از جمله مدارکی است که می تواند در اثبات جرم موثر باشد.

تفاوت جرم توهین با جرایم مشابه

در نظام حقوقی ایران، جرایمی وجود دارند که در نگاه اول ممکن است با جرم توهین شباهت هایی داشته باشند، اما از نظر عناصر تشکیل دهنده، مجازات و ماهیت حقوقی، تفاوت های اساسی دارند. درک این تفاوت ها برای تفکیک صحیح جرایم و طرح شکایت یا دفاع مؤثر، بسیار حیاتی است.

توهین و قذف

قذف در اصطلاح حقوقی، عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به فردی دیگر، که این نسبت باید صریح، واضح و بدون ابهام باشد و شخص قذف شونده مشخص و معلوم باشد. قذف یک جرم حدی است؛ یعنی مجازات آن (۸۰ ضربه شلاق) در شرع تعیین شده و قابل تغییر یا تخفیف نیست، مگر با گذشت قذف شونده.

تفاوت کلیدی با توهین:

• ماهیت نسبت: در قذف، نسبت داده شده حتماً باید زنا یا لواط باشد. در توهین، هر امر وهن آور دیگری غیر از زنا و لواط می تواند باشد (مثلاً نسبت دزدی، دروغگویی یا فحاشی بدون نسبت دادن زنا/لواط).
• نوع مجازات: قذف دارای مجازات حدی (۸۰ ضربه شلاق) است و توهین دارای مجازات تعزیری (جزای نقدی یا حبس و شلاق). مجازات حدی سخت تر و غیرقابل تغییر است.
• عنصر قانونی: قذف در مواد ۲۵۰ الی ۲۵۵ قانون مجازات اسلامی (حدود) تعریف شده است، در حالی که توهین در مواد ۶۰۸ و ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات).

توهین و افترا

افترا در اصطلاح حقوقی، عبارت است از نسبت دادن یک عمل مجرمانه صریح، علنی و غیرواقعی به دیگری که این نسبت باید به طور کتبی، شفاهی یا با طرق دیگر (مانند نصب نوشته یا انتشار مطالب) صورت گیرد. هدف از افترا، خدشه دار کردن آبروی فرد از طریق نسبت دادن جرمی است که او مرتکب نشده است. مجازات افترا در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) پیش بینی شده است.

تفاوت کلیدی با توهین:

• ماهیت نسبت: در افترا، حتماً باید یک جرم مشخص به دیگری نسبت داده شود (مثلاً نسبت دزدی، کلاهبرداری، اختلاس). در توهین، هر امر وهن آوری می تواند باشد که لزوماً جرم نیست.
• واقعیت یا کذب بودن: در افترا، نسبتی که داده می شود باید کذب و غیرواقعی باشد. اگر نسبت داده شده واقعی باشد و بتوان آن را اثبات کرد، جرم افترا محقق نمی شود (اما ممکن است سایر جرایم مانند نشر اکاذیب یا حتی توهین از باب الفاظ رکیک محقق شود). در توهین، حتی اگر امر نسبت داده شده واقعی باشد (مثل چاق بودن) اما به قصد تحقیر و به گونه ای موهن بیان شود، باز هم می تواند توهین تلقی گردد.
• هدف: هدف افترا، متهم کردن فرد به یک جرم است. هدف توهین، تحقیر و کسر شأن است.

توهین و نشر اکاذیب

نشر اکاذیب (ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی) عبارت است از انتشار اخبار یا مطالب خلاف واقع که موجب اخلال در نظم عمومی، تشویش اذهان عمومی، یا ورود ضرر به دیگری (اعم از مادی یا معنوی) شود. این جرم شامل انتشار هرگونه دروغ است، چه جنبه مجرمانه داشته باشد یا نه.

وجه تمایز با توهین:

• ماهیت: در نشر اکاذیب، تمرکز بر کذب بودن محتوای خبر یا مطلب و انتشار آن است. در توهین، تمرکز بر تحقیرآمیز بودن رفتار یا گفتار است.
• قصد: در نشر اکاذیب، قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی لازم است. در توهین، قصد تحقیر و کسر شأن.
• محدوده: نشر اکاذیب می تواند شامل توهین نیز بشود (مثلاً انتشار خبر دروغی که توهین آمیز است) اما هر توهینی لزوماً نشر اکاذیب نیست.

توهین و اهانت به مقدسات

جرم اهانت به مقدسات اسلامی (ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی) و اهانت به امام خمینی و مقام معظم رهبری (ماده ۵۱۴ قانون مجازات اسلامی) از جرایم بسیار سنگین تری هستند که با جرم توهین ماهیت و مجازات متفاوتی دارند.

تفاوت ماهوی و قانونی:

• موضوع اهانت: در این جرایم، موضوع اهانت، مقدسات دینی، پیامبر اسلام، ائمه اطهار، قرآن کریم، یا رهبران دینی و سیاسی کشور است. در توهین، موضوع، شخص حقیقی (عادی یا مقام دولتی) است.
• مجازات: مجازات اهانت به مقدسات و رهبران، به مراتب شدیدتر و شامل حبس های طولانی مدت و حتی در برخی موارد می تواند به اعدام منجر شود، در حالی که مجازات توهین، جزای نقدی یا حبس و شلاق تعزیری است.
• عنصر معنوی: در اهانت به مقدسات، قصد اهانت به مقدسات دینی یا سیاسی لازم است.

این تمایزات نشان می دهد که هرچند الفاظ یا رفتارهای مشابهی ممکن است در ظاهر هر دو جرم را پوشش دهند، اما در عمل و از دیدگاه حقوقی، تفاوت های بنیادینی میان آن ها وجود دارد.

مراحل شکایت و رسیدگی به جرم توهین

رسیدگی به جرم توهین، همچون بسیاری از جرایم دیگر، مستلزم طی مراحل قانونی مشخصی است. از آنجایی که توهین یک جرم قابل گذشت است، نقش شاکی خصوصی در شروع و ادامه رسیدگی بسیار پررنگ است. در ادامه، مراحل گام به گام شکایت و رسیدگی به این جرم تشریح می شود.

قابلیت گذشت بودن جرم توهین

جرم توهین از جمله جرایم قابل گذشت محسوب می شود. این ویژگی آثار حقوقی مهمی دارد:

• شروع تعقیب: تعقیب کیفری و شروع رسیدگی به جرم توهین، منوط به شکایت شاکی خصوصی (مورد توهین واقع شده) است. بدون شکایت شاکی، دادسرا و دادگاه نمی توانند به پرونده ورود کنند.
• توقف رسیدگی با گذشت: در هر مرحله از دادرسی (دادسرا، دادگاه بدوی، تجدیدنظر و حتی پس از صدور حکم قطعی و در مرحله اجرای احکام)، اگر شاکی خصوصی از شکایت خود گذشت کند، تعقیب یا اجرای مجازات متوقف خواهد شد. این گذشت باید صریح و بدون قید و شرط باشد.
• امکان صلح و سازش: قابلیت گذشت بودن، راه را برای صلح و سازش میان طرفین باز می کند. قوه قضاییه نیز همواره طرفین را به حل و فصل اختلافات از طریق سازش تشویق می کند، زیرا این امر به کاهش بار پرونده های قضایی و ترمیم روابط اجتماعی کمک می کند.

تنظیم شکوائیه توهین و مدارک لازم

اولین گام عملی برای پیگیری جرم توهین، تنظیم و تقدیم شکوائیه است. شکوائیه، در واقع تقاضای کتبی شاکی از مراجع قضایی برای رسیدگی به جرمی است که علیه او ارتکاب یافته است.

• نکات مهم در نگارش شکوائیه: شکوائیه باید دقیق و مستند باشد. لازم است در آن مشخصات کامل شاکی و مشتکی عنه (در صورت اطلاع)، تاریخ، زمان و مکان دقیق وقوع توهین، نوع توهین (گفتاری، نوشتاری، رفتاری)، الفاظ یا اعمال دقیق مورد استفاده و نحوه کسر شأن ناشی از توهین به وضوح ذکر شود. هرچه جزئیات بیشتر و دقیق تری ارائه شود، روند رسیدگی تسهیل خواهد شد.
• مدارک لازم برای اثبات: اثبات توهین در دادگاه بسیار مهم است. مدارک و ادله ای که می تواند به اثبات جرم کمک کند، شامل موارد زیر است:
  • شهادت شهود: افرادی که در زمان وقوع توهین حضور داشته اند و حاضر به شهادت هستند.
  • فایل صوتی یا تصویری: در صورتی که توهین به صورت صوتی (مکالمه ضبط شده) یا تصویری (فیلم یا عکس) باشد.
  • اسکرین شات از فضای مجازی: برای توهین های آنلاین، اسکرین شات از صفحه چت، کامنت یا پستی که حاوی توهین است.
  • مدارک مکتوب: پیامک ها، ایمیل ها، دست نوشته ها یا هرگونه مدرک کتبی دیگر.
  • گزارش پلیس: در صورتی که توهین به پلیس گزارش شده باشد.

ثبت شکوائیه و روند رسیدگی در دادسرا

پس از تنظیم شکوائیه و جمع آوری مدارک، مرحله بعدی ثبت آن است.

• ثبت شکوائیه: شکوائیه باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به مرجع قضایی صالح (دادسرا) ارسال شود. این دفاتر، واسطه ای میان مردم و قوه قضاییه هستند و وظیفه ثبت و ارسال پرونده ها را بر عهده دارند.
• مرحله دادسرا: پرونده ابتدا به دادسرا ارجاع می شود. در دادسرا، بازپرس یا دادیار تحقیقات مقدماتی را آغاز می کنند. این تحقیقات شامل موارد زیر است:
  • احضار طرفین: شاکی و متهم احضار می شوند تا اظهارات و دفاعیات خود را ارائه دهند.
  • جمع آوری ادله: بازپرس/دادیار اقدام به جمع آوری و بررسی مدارک، شهادت شهود و سایر دلایل می کند.
  • صدور قرار نهایی: پس از تکمیل تحقیقات، بازپرس/دادیار یکی از قرارهای زیر را صادر می کند:
    • قرار جلب به دادرسی: در صورتی که دلایل کافی برای انتساب جرم به متهم وجود داشته باشد. این قرار پس از تأیید دادستان، منجر به صدور کیفرخواست و ارسال پرونده به دادگاه می شود.
    • قرار منع تعقیب: در صورتی که دلایل کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد یا عمل ارتکابی جرم نباشد. این قرار نیز پس از تأیید دادستان، به طرفین ابلاغ و قابل اعتراض است.

رسیدگی در دادگاه و صدور حکم

در صورتی که در مرحله دادسرا قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست صادر شود، پرونده به دادگاه صالح ارسال می گردد.

• تعیین وقت رسیدگی: دادگاه پس از دریافت پرونده، وقت رسیدگی تعیین کرده و از طریق سامانه ثنا به طرفین ابلاغ می نماید.
• جلسات رسیدگی: در جلسات دادگاه، طرفین فرصت دارند تا دفاعیات و ادله خود را به طور کامل ارائه دهند. قاضی با بررسی تمامی جوانب، شهادت شهود و دفاعیات، اقدام به صدور رأی می کند.
• صدور حکم:
  • حکم محکومیت: در صورت احراز جرم و اثبات تقصیر متهم، حکم به مجازات جرم توهین (جزای نقدی، حبس یا شلاق) صادر می شود.
  • حکم برائت: در صورت عدم اثبات جرم یا عدم کفایت دلایل، حکم برائت متهم صادر می گردد.

مرحله تجدیدنظرخواهی

آراء صادره از دادگاه بدوی، در بسیاری از موارد قابل تجدیدنظرخواهی هستند.

• مهلت تجدیدنظرخواهی: طرفین (شاکی و متهم) حق دارند ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ رأی دادگاه بدوی، اعتراض خود را نسبت به حکم صادره به دادگاه تجدیدنظر استان ارائه دهند.
• نحوه اعتراض: اعتراض نیز از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه تجدیدنظر ارسال می شود. رأی صادره از دادگاه تجدیدنظر، معمولاً قطعی و لازم الاجرا است.

مرور زمان جرم توهین

مرور زمان به معنای سپری شدن مهلتی است که پس از آن، حق تعقیب یا اجرای مجازات از بین می رود. از آنجایی که جرم توهین یک جرم قابل گذشت است، مهلت طرح شکایت برای آن اهمیت دارد.

• مهلت قانونی: بر اساس ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی، در جرایم قابل گذشت، شاکی حداکثر یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، مهلت دارد تا شکایت خود را مطرح کند. اگر شاکی پس از این مهلت شکایت کند، به دلیل مرور زمان، پرونده از نظر کیفری قابل رسیدگی نخواهد بود.

دفاعیات احتمالی در برابر اتهام توهین

فردی که متهم به توهین می شود، می تواند با اتکا به دفاعیات حقوقی مستند، از خود دفاع کند. این دفاعیات عموماً بر پایه نبود یکی از عناصر تشکیل دهنده جرم (قانونی، مادی، معنوی) یا وجود موانع مسئولیت کیفری استوار هستند. شناخت این دفاعیات می تواند به متهم کمک کند تا یک استراتژی دفاعی مؤثر را در پیش گیرد.

فقدان عنصر معنوی: اثبات عدم قصد توهین

یکی از قوی ترین دفاعیات در برابر اتهام توهین، اثبات فقدان عنصر معنوی، یعنی نبود قصد توهین یا قصد تحقیر است. مواردی که می توان به آن استناد کرد:

• عدم قصد توهین: متهم می تواند استدلال کند که قصد تحقیر و کسر شأن مخاطب را نداشته است، بلکه کلمات یا اعمال او در چارچوب دیگری (مثلاً شوخی، ابراز نارضایتی بدون قصد تحقیر، یا بیان یک حقیقت بدون نیت موهن) صورت گرفته است.
• جهل به موهن بودن یا هویت مخاطب: اگر متهم اثبات کند که از معنای توهین آمیز کلمه یا عمل خود بی اطلاع بوده (جهل به موضوع) یا به اشتباه تصور می کرده مخاطب شخص دیگری است، می تواند از اتهام توهین تبرئه شود. برای مثال، استفاده از یک اصطلاح در یک فرهنگ خاص که در فرهنگ دیگر توهین آمیز است، می تواند مبنای این دفاع باشد.
• توهین از روی هیجان شدید یا اکراه: در شرایطی که متهم تحت تأثیر هیجان شدید (مانند عصبانیت غیرقابل کنترل) یا اکراه (اجبار) مرتکب عمل توهین آمیز شده باشد، می تواند در دادگاه مطرح شود. اگرچه عصبانیت به تنهایی رافع مسئولیت نیست، اما می تواند بر قصد تحقیر تأثیر بگذارد و در تعیین مجازات (تخفیف) مؤثر باشد. اکراه نیز در صورتی که فرد واقعاً مجبور به توهین شده باشد، مانع مسئولیت کیفری خواهد شد.

فقدان عنصر مادی: عدم انجام عمل توهین آمیز یا عدم موهن بودن

متهم می تواند با استناد به فقدان عنصر مادی، از خود دفاع کند:

• عدم انجام عمل توهین آمیز: اثبات اینکه متهم اصلاً عمل مورد ادعا را انجام نداده است، یا اینکه عامل توهین شخص دیگری بوده و به اشتباه به او نسبت داده شده است.
• عدم موهن بودن عمل از نظر عرف: استدلال بر اینکه رفتار یا گفتار ادعا شده، از نظر عرف جامعه، توهین آمیز و تحقیرکننده نبوده است. در این دفاع، متهم می تواند با ارائه دلایل (مانند استفاده از شهادت خبرگان یا عرف شناسان) اثبات کند که عمل او صرفاً یک اعتراض، نقد، شوخی، یا بیان حقیقت بوده و فاقد ماهیت موهن است.

اشتباه در انتساب یا عدم معین بودن مخاطب

• اشتباه در انتساب: متهم می تواند ادعا کند که مخاطب او شخص دیگری بوده و شاکی به اشتباه خود را مورد توهین می داند. یا اینکه توهین به گروهی بوده و شاکی به طور خاص مخاطب آن نبوده است.
• عدم معین بودن مخاطب: اگر توهین به یک گروه بسیار گسترده و مبهم (مانند توهین به همه جوانان یک کشور) باشد و امکان تشخیص اشخاص معین مورد توهین وجود نداشته باشد، جرم توهین محقق نخواهد شد. متهم می تواند استدلال کند که مخاطب خاصی در نظر او نبوده است.

اثبات صحت ادعا و حق آزادی بیان

در برخی موارد که توهین از باب نسبت دادن واقعیتی به دیگری است (و منجر به افترا نمی شود)، ممکن است متهم به اثبات صحت ادعای خود بپردازد. با این حال، باید توجه داشت که اثبات صحت ادعا به تنهایی همیشه موجب برائت نمی شود، زیرا هدف توهین، تحقیر و کسر شأن است، حتی اگر بر پایه واقعیت باشد. مثلاً گفتن تو چاق هستی ممکن است حقیقت باشد، اما اگر به قصد تحقیر و به شیوه ای موهن بیان شود، می تواند توهین باشد.

استناد به حق آزادی بیان نیز از دفاعیات مهم است، اما محدودیت هایی دارد. در سیستم حقوقی ایران، آزادی بیان مطلق نیست و با حقوق دیگر افراد (از جمله حق حفظ آبرو و حیثیت) محدود می شود. متهم می تواند استدلال کند که عمل او در چارچوب نقد، اظهار نظر یا بیان دیدگاه بوده و هدف از آن تخریب شخصیت یا تحقیر نبوده است. این دفاع بیشتر در مورد توهین مشدد (مقامات) و در پرونده های رسانه ای کاربرد دارد، اما تشخیص نهایی با دادگاه است که بین حق آزادی بیان و حق حفظ آبرو تعادل برقرار کند.

نکات کاربردی و پرسش های رایج در پرونده های توهین

در پرونده های توهین، چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متهم، ممکن است سوالات و ابهامات متعددی پیش آید. در این بخش، به برخی از نکات کاربردی و سناریوهای رایج که در عمل با آن ها مواجه می شویم، پرداخته خواهد شد.

تداخل جرایم توهین و افترا

در بسیاری از پرونده ها، ممکن است متهم علاوه بر توهین، مرتکب جرم افترا نیز شده باشد. برای مثال، فردی علاوه بر اینکه با الفاظ رکیک به دیگری فحاشی کرده (توهین)، به او تهمت دزدی نیز زده باشد (افترا). در چنین مواردی، شاکی می تواند همزمان برای هر دو جرم شکایت کند. دادگاه نیز به هر دو اتهام به طور مستقل رسیدگی کرده و در صورت اثبات، مجازات های مربوط به هر دو جرم را اعمال خواهد کرد. باید به یاد داشت که تفاوت اصلی این دو در نسبت دادن عمل مجرمانه غیرواقعی (افترا) در مقابل هر امر وهن آور (توهین) است.

بررسی مدت زمان رسیدگی و توهین متقابل

مدت زمان رسیدگی به پرونده های توهین، متغیر است و به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله حجم پرونده ها در دادسرا و دادگاه، پیچیدگی های پرونده، تعداد شهود، و نیاز به تحقیقات فنی (خصوصاً در توهین های آنلاین). به طور متوسط، یک پرونده توهین ممکن است از چند ماه تا یک سال یا بیشتر به طول بینجامد. همچنین، سناریوی توهین های متقابل رایج است؛ یعنی هر دو طرف به یکدیگر توهین کرده اند. در این حالت، دادگاه به هر دو شکایت رسیدگی می کند و هر دو طرف در صورت اثبات جرم، ممکن است محکوم شوند. توهین متقابل لزوماً به برائت طرفین منجر نمی شود، بلکه هر جرم توهین به طور مستقل مورد بررسی قرار می گیرد.

نقش شواهد و جایگزین های مجازات

یکی از مهم ترین نکات در پرونده های توهین، جمع آوری و ارائه شواهد کافی است. شهادت شهود، اسکرین شات ها، فایل های صوتی و تصویری، پیامک ها و ایمیل ها همگی می توانند به اثبات جرم کمک کنند. فقدان شواهد محکم می تواند به قرار منع تعقیب یا حکم برائت منجر شود. در مورد مجازات ها، قانون مجازات اسلامی امکان جایگزین کردن مجازات حبس با خدمات عمومی رایگان یا جزای نقدی را در برخی جرایم (از جمله توهین ساده) فراهم آورده است. قاضی می تواند با توجه به شرایط متهم و نوع جرم، به جای حبس، متهم را به انجام خدمات عمومی (مانند خدمات درمانی، آموزشی یا محیط زیستی) محکوم کند. این جایگزینی با هدف بازپروری و کاهش اثرات منفی حبس بر فرد و جامعه صورت می گیرد.

اهمیت مشاوره وکیل متخصص

با توجه به پیچیدگی های حقوقی جرم توهین، از جمله تفاوت ها با جرایم مشابه، نیاز به اثبات عناصر جرم، و آشنایی با دفاعیات احتمالی، اخذ مشاوره حقوقی تخصصی از یک وکیل بسیار توصیه می شود. وکیل متخصص می تواند در تمامی مراحل پرونده، از تنظیم شکوائیه، جمع آوری مدارک، ارائه دفاعیات در دادسرا و دادگاه، و پیگیری مراحل تجدیدنظرخواهی، به شما کمک کند. نقش وکیل نه تنها در افزایش شانس موفقیت پرونده، بلکه در کاهش فشارهای روانی و صرفه جویی در زمان و هزینه نیز حائز اهمیت است.

نتیجه گیری

جرم توهین در قانون مجازات اسلامی، نمودار اهمیت بالایی است که قانون گذار برای آبرو و حیثیت انسانی قائل است. این جرم که شامل هرگونه رفتار، گفتار یا نوشتار تحقیرآمیز می شود، دارای ابعاد حقوقی و عرفی پیچیده ای است که درک دقیق آن برای حفظ حقوق شهروندان ضروری است. از توهین ساده به افراد عادی با مجازات جزای نقدی درجه شش، تا توهین مشدد به مقامات و توهین به زنان و اطفال با مجازات های سنگین تر، هر یک دارای شرایط و ضوابط خاصی برای تحقق و مجازات هستند. گسترش فضای مجازی نیز ابعاد جدیدی به این جرم بخشیده و چالش های نوین در اثبات و شناسایی مرتکبان ایجاد کرده است.

تمایز جرم توهین از جرایمی چون قذف، افترا و نشر اکاذیب، به دلیل شباهت های ظاهری و تفاوت های ماهوی، از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، آشنایی با مراحل گام به گام شکایت، از تنظیم شکوائیه و جمع آوری مدارک تا رسیدگی در دادسرا و دادگاه، و نیز آگاهی از دفاعیات احتمالی برای متهمان، به افراد یاری می رساند تا در مواجهه با این جرم، چه به عنوان شاکی و چه متهم، تصمیمات آگاهانه و مؤثری اتخاذ نمایند. در نهایت، رعایت احترام متقابل در تعاملات اجتماعی و فضای مجازی، نه تنها از بروز جرایمی همچون توهین جلوگیری می کند، بلکه به تقویت همبستگی و سلامت روانی جامعه نیز کمک شایانی می نماید. در موارد پیچیده و سرنوشت ساز، همواره توصیه می شود تا با وکلای متخصص در این زمینه مشورت کرده و از راهنمایی های حقوقی آنان بهره مند شوید.