مهریه چقدر تعلق میگیرد؟ راهنمای کامل قوانین، سقف ها و نحوه مطالبه ۱۴۰۴

میزان مهریه ای که به زن تعلق می گیرد، تمام مهریه مندرج در عقدنامه است که بر ذمه مرد قرار دارد و با وقوع عقد، زن مالک آن می شود. اما نحوه مطالبه، ضمانت های اجرایی و شرایط پرداخت آن می تواند بر اساس نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و قوانین جاری، به ویژه ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ که سقف ضمانت اجرایی کیفری (حبس) را تا ۱۱۰ سکه تعیین کرده است، متفاوت باشد.

آگاهی از جزئیات و تفاوت های قانونی مهریه برای هر دو زوج، نه تنها در زمان ازدواج و تعیین مهریه، بلکه در طول زندگی مشترک و به ویژه در شرایط خاص حقوقی، حیاتی است. درک صحیح ماهیت مهریه، سقف های قانونی، تفاوت های انواع آن و روش های مطالبه، می تواند به جلوگیری از ابهامات، اختلافات و مشکلات حقوقی آینده کمک شایانی کند. این مقاله با هدف ارائه یک پاسخ جامع و دقیق به این پرسش اساسی که مهریه چقدر تعلق میگیرد، تمامی جنبه های قانونی، اجرایی و عملی مهریه را تبیین می کند. از تعریف حقوقی مهریه و اقسام آن گرفته تا تحلیل قانون ۱۱۰ سکه، وضعیت طرح ۱۴ سکه (با تأکید بر عدم تصویب آن)، شرایط تعلق مهریه در سناریوهای مختلف و مراحل گام به گام مطالبه و اجرای آن، همه و همه با رویکردی تخصصی و قابل فهم برای عموم مخاطبان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

۱. مهریه چیست؟ تعریف حقوقی، ماهیت و اقسام آن

مهریه، که در فرهنگ اسلامی و حقوق مدنی ایران به «صداق» نیز معروف است، یکی از ارکان مهم عقد نکاح و حقی مالی برای زن است که مرد با وقوع عقد ازدواج، متعهد به پرداخت آن می شود. این تعهد مالی، پشتوانه ای برای زن محسوب می شود و ماهیتی مستقل از سایر حقوق زن مانند نفقه دارد.

۱.۱. تعریف مهریه در قانون مدنی

بر اساس ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی، هر چیزی که دارای ارزش مالی باشد و مشروعیت شرعی داشته باشد، می تواند به عنوان مهریه تعیین شود. این مال می تواند عین معین (مانند یک قطعه زمین یا سکه مشخص)، کلی در ذمه (مانند تعداد معینی سکه یا وجه نقد)، یا حتی منفعت و یا انجام کاری برای زن باشد. نکته بسیار مهم در خصوص مهریه آن است که مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به مجرد عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن کند. این بدان معناست که حتی در لحظه عقد و پیش از آغاز زندگی مشترک، زن مالک تمام مهریه تعیین شده است، اگرچه ممکن است نحوه مطالبه و دریافت آن در آینده با شرایطی همراه باشد. بنابراین، مهریه، دین ممتاز مرد بر ذمه زن است و زن در هر زمانی حق مطالبه آن را دارد.

انواع اموال قابل مهر بسیار گسترده است و شامل موارد زیر می شود:

• سکه و طلا: رایج ترین شکل مهریه در ایران، که می تواند تمام بهار آزادی، نیم سکه، ربع سکه یا طلاجات دیگر باشد.
• وجه نقد: مبلغی پول که به نرخ روز محاسبه می شود.
• ملک: زمین، خانه، یا هر نوع مال غیرمنقول دیگر.
• منفعت: مانند اجاره بهای یک ملک برای مدتی معین.
• آموزش یا انجام کار: مثلاً آموزش قران، یا انجام حج برای زن.

۱.۲. تفاوت کلیدی مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

مهریه با توجه به شرایط پرداخت آن به دو دسته اصلی تقسیم می شود که آثار حقوقی و نحوه مطالبه متفاوتی دارند:

۱. مهریه عندالمطالبه:
این نوع مهریه، رایج ترین شکل مهریه در ایران است. «عندالمطالبه» به این معناست که زن هر زمان که اراده کند، می تواند مهریه خود را از مرد مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است. در این حالت، نیازی به اثبات توانایی مالی مرد از سوی زن نیست و اصل بر توانایی پرداخت مرد است، مگر اینکه مرد خود عدم توانایی مالی (اعسار) را به دادگاه ثابت کند.

۲. مهریه عندالاستطاعه:
در این نوع مهریه، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی (استطاعت) مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را دارد. بار اثبات استطاعت مالی مرد در این نوع مهریه بر عهده زن است. این تفاوت اصلی و مهم ترین چالش در مطالبه مهریه عندالاستطاعه است، چرا که اثبات تمکن مالی برای زن اغلب دشوار و زمان بر خواهد بود.

ویژگی	مهریه عندالمطالبه	مهریه عندالاستطاعه
مفهوم	زن در هر زمان می تواند مطالبه کند	پرداخت منوط به اثبات توانایی مالی مرد است
بار اثبات توانایی مالی	بر عهده مرد (برای اثبات عدم توانایی/اعسار)	بر عهده زن (برای اثبات توانایی مرد)
سهولت مطالبه	نسبتاً آسان تر	دشوارتر و زمان برتر
ضمانت اجرایی کیفری	تا ۱۱۰ سکه امکان حبس وجود دارد	به دلیل نیاز به اثبات ملائت، اعمال حبس برای مازاد ۱۱۰ سکه دشوارتر است
مثال	۱۰۰ سکه عندالمطالبه	۲۰۰ سکه عندالاستطاعه

نکته مهم: مهریه، چه عندالمطالبه و چه عندالاستطاعه، در هر میزان که باشد، یک دین قانونی بر ذمه مرد است و باید پرداخت شود. تفاوت اصلی تنها در شرایط و نحوه مطالبه و اثبات استطاعت مالی است.

۲. سقف مهریه چقدر است؟ (تحلیل قوانین ۱۱۰ سکه و طرح ۱۴ سکه)

یکی از رایج ترین ابهامات در خصوص مهریه، موضوع سقف قانونی آن و تأثیر تعداد سکه ها بر مطالبه و اجرای مهریه است. در این بخش، به تحلیل دقیق قانون ۱۱۰ سکه و بررسی وضعیت طرح ۱۴ سکه می پردازیم.

۲.۱. قانون ۱۱۰ سکه: سقف ضمانت اجرایی کیفری، نه سقف اصل مهریه

برخلاف تصور رایج، قانون مهریه، سقف و محدودیتی برای میزان تعیین مهریه در زمان عقد قائل نشده است. زوجین می توانند هر تعداد سکه یا هر میزان مال دیگری را به عنوان مهریه تعیین کنند. اما آنچه تحت عنوان قانون ۱۱۰ سکه شناخته می شود، در واقع ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ است که به سقف ضمانت اجرایی کیفری (یعنی امکان جلب و حبس مرد) برای عدم پرداخت مهریه اشاره دارد و نه سقف خود مهریه.

مطابق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱: «هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (۲) قانون اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است.»

این ماده به وضوح بیان می کند که:

1. تا سقف ۱۱۰ سکه: در صورتی که مهریه زن تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) باشد و مرد از پرداخت آن امتناع کند یا دادخواست اعسار او رد شود، به درخواست زن می تواند حکم جلب و حبس مرد صادر شود. در این مورد، فرض بر توانایی مالی مرد است و نیازی به اثبات ملائت (تمکن مالی) از سوی زن نیست. بلکه این مرد است که باید اعسار خود را ثابت کند.
2. مازاد بر ۱۱۰ سکه: برای هر میزان مهریه که از ۱۱۰ سکه فراتر رود، ضمانت اجرایی کیفری (حبس) دیگر قابل اعمال نیست. به این معنا که زن تنها در صورتی می تواند مازاد بر ۱۱۰ سکه را مطالبه کند که بتواند تمکن مالی (ملائت) مرد را اثبات کند. بار اثبات ملائت مرد برای این مازاد، بر عهده زن است. اگر زن نتواند تمکن مالی مرد را برای این بخش از مهریه اثبات کند، امکان وصول آن از طریق توقیف اموال ممکن است، اما حکم جلب صادر نخواهد شد.

بنابراین، این قانون مهریه را کاهش نداده است؛ بلکه فقط ضمانت اجرایی (به ویژه حبس) برای مازاد بر ۱۱۰ سکه را محدود کرده است. تعیین مهریه بیشتر از ۱۱۰ سکه کاملاً امکان پذیر است، اما نحوه مطالبه و ضمانت اجرایی آن متفاوت خواهد بود.

۲.۲. طرح کاهش مهریه به ۱۴ سکه: واقعیت، شایعه یا قانون؟

در سال های اخیر، شایعات و بحث های زیادی پیرامون طرحی مبنی بر کاهش سقف ضمانت اجرایی کیفری مهریه به ۱۴ سکه مطرح شده است که نگرانی ها و ابهامات زیادی را در میان زوجین ایجاد کرده است.

بسیار مهم است که بدانید: طرح کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه از ۱۱۰ به ۱۴ سکه، تا زمان نگارش این مقاله (۱۴۰۴)، هنوز به قانون تبدیل نشده و به تصویب نهایی مجلس شورای اسلامی نرسیده است. این طرح صرفاً یک پیشنهاد بوده و در مراحل اولیه بررسی و بحث در مجلس قرار داشته است. بنابراین، در حال حاضر، قانون ۱۱۰ سکه با رویه های قبلی آن، همچنان معتبر و قابل اجراست.

هدف از ارائه این طرح، عمدتاً کاهش تعداد زندانیان مهریه، تعدیل توقعات در تعیین مهریه های سنگین و کاهش فشارهای اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن عنوان شده بود. اما به دلیل حساسیت های اجتماعی، حقوقی و مخالفت های برخی از نهادها و گروه ها، این طرح تا کنون به سرانجام نرسیده است. لذا، تمامی مطالبه گران مهریه و نیز افرادی که در آستانه ازدواج قرار دارند، باید بدانند که اطلاعات مربوط به قانون جدید ۱۴ سکه صحت ندارد و ملاک عمل، همان ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده و سقف ۱۱۰ سکه برای ضمانت اجرایی کیفری است.

۳. مهریه در چه شرایطی و به چه میزان تعلق میگیرد؟ (سناریوهای اجرایی)

مهریه یک حق مالی است که تحت شرایط مختلف، از جمله در طول زندگی مشترک، هنگام طلاق یا حتی پس از فوت شوهر، قابل مطالبه و وصول است. در این بخش، به بررسی سناریوهای مختلف تعلق مهریه می پردازیم.

۳.۱. مطالبه مهریه در طول زندگی مشترک

مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن به محض وقوع عقد، مالک مهریه می شود و حق دارد هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. این حق حتی در طول زندگی مشترک و پیش از هرگونه اقدام برای طلاق، برای زن محفوظ است. مرد مکلف به پرداخت مهریه است، مگر اینکه بتواند اعسار خود را ثابت کند.

مطالبه مهریه در طول زندگی مشترک ممکن است اثرات عاطفی و حقوقی بر روابط زوجین داشته باشد. یکی از مهم ترین آثار حقوقی آن، «حق حبس» است. حق حبس، مطابق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، به زن اجازه می دهد تا زمانی که مهریه به او تسلیم نشده باشد، از انجام وظایف زناشویی خودداری کند، مشروط بر اینکه تمکین خاص قبلاً صورت نگرفته باشد. اعمال حق حبس، زن را از دریافت نفقه محروم نمی کند و همچنان مستحق نفقه خواهد بود.

۳.۲. مهریه در صورت طلاق

تعلق مهریه در صورت طلاق، بسته به نوع طلاق و شرایط آن متفاوت است:

1. طلاق از سوی مرد (طلاق رجعی یا بائن به اراده مرد): در این حالت، مرد مکلف به پرداخت کامل مهریه است، مگر اینکه زن پیش از طلاق، بخشی از مهریه خود را بخشیده باشد.
2. طلاق از سوی زن:
   • طلاق به دلیل عسر و حرج: اگر زن بتواند دلایل عسر و حرج (سختی و مشقت غیرقابل تحمل) را در دادگاه اثبات کند، می تواند درخواست طلاق دهد و مهریه خود را به طور کامل مطالبه کند.
   • طلاق به دلیل عدم تمکین خاص: در صورتی که زن بدون دلیل موجه، از تمکین عام یا خاص خودداری کند (ناشزه باشد)، حق نفقه او ساقط می شود، اما حق مهریه او همچنان پابرجاست و می تواند آن را مطالبه کند.
3. طلاق توافقی: در طلاق توافقی، زن و مرد بر سر تمامی مسائل از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و ملاقات با آنها توافق می کنند. در این نوع طلاق، زن می تواند تمام مهریه، بخشی از آن، یا حتی تمامی مهریه خود را در ازای طلاق ببخشد. توافق زوجین در خصوص مهریه در طلاق توافقی مبنای حکم دادگاه قرار می گیرد.
4. طلاق خلع و مبارات: این دو نوع طلاق، در واقع طلاق هایی هستند که زن با بخشش مالی (معمولاً تمام یا بخشی از مهریه) به مرد، رضایت او را برای طلاق جلب می کند. در طلاق خلع، کراهت زن از مرد شدیدتر است و در طلاق مبارات، کراهت از هر دو طرف وجود دارد. میزان بخشش مهریه در این موارد، توافقی است.

۳.۳. مطالبه مهریه بعد از فوت شوهر

مهریه یک دین است و با فوت مرد، این دین از بین نمی رود. بلکه مهریه زن، جزو دیون ممتازه متوفی محسوب می شود و باید قبل از تقسیم ارث (ماترک) میان وارثین، از اموال به جا مانده از مرد پرداخت شود. زن به عنوان یکی از طلبکاران متوفی، می تواند مهریه خود را از اموال باقیمانده (اعم از منقول و غیرمنقول) مطالبه و وصول کند، حتی اگر وارثین دیگر وجود داشته باشند. در این حالت، زن نیز به عنوان یکی از ورثه، سهم الارث خود را نیز دریافت خواهد کرد.

۳.۴. موارد عدم تعلق مهریه به زن (یا تعلق ناقص)

در برخی شرایط خاص، ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد یا به صورت ناقص پرداخت شود:

• شرط عدم مهر در عقد: اگر در عقد نکاح شرط شود که زن هیچ مهریه ای نداشته باشد، این شرط باطل است و عقد صحیح. در این صورت، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.
• فسخ نکاح قبل از نزدیکی: اگر نکاح قبل از نزدیکی زن و مرد به دلیل عیوب زن یا مرد فسخ شود (مثلاً مرد عنن باشد یا زن قرن یا افضا)، نصف مهریه به زن تعلق می گیرد. اگر پس از نزدیکی فسخ شود، مهریه کامل تعلق می گیرد.
• نشوز و عدم تمکین زن: همانطور که پیش تر ذکر شد، نشوز (عدم تمکین زن از وظایف زناشویی بدون دلیل موجه) فقط حق نفقه زن را ساقط می کند و تأثیری بر حق مهریه ندارد. بنابراین، در این مورد مهریه همچنان تعلق می گیرد.
• بخشش مهریه توسط زن: زن مالک مهریه است و می تواند آن را به مرد ببخشد. بخشش مهریه باید با اراده و قصد و رضایت کامل زن صورت گیرد و بهتر است به صورت رسمی (در دفاتر اسناد رسمی) ثبت شود تا از هرگونه ابهام یا ادعای آینده جلوگیری شود. بخشش شفاهی نیز معتبر است، اما اثبات آن دشوارتر خواهد بود.
• فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهرالمثل: اگر در عقد دائم، مهریه تعیین نشده باشد و زن قبل از نزدیکی یا مرد قبل از تعیین مهریه و نزدیکی فوت کند، مهریه ای تعلق نمی گیرد. اما اگر مرد بعد از نزدیکی و قبل از تعیین مهریه فوت کند، زن مستحق مهرالمثل است.
• مهرالمتعه: در عقد دائم، اگر مهریه تعیین نشده باشد و مرد زن را قبل از نزدیکی و تعیین مهریه طلاق دهد، مرد باید مهرالمتعه را به زن بپردازد. مهرالمتعه مبلغی است که با توجه به وضعیت مالی مرد تعیین می شود و با مهریه متفاوت است.

۳.۵. محاسبه مهریه به نرخ روز

بر اساس تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، چنانچه مهریه وجه رایج ایران (پول نقد) باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تعیین مهریه نسبت به سال اجرای عقد (یا سال مطالبه) که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود، محاسبه و پرداخت خواهد شد. این امر به این دلیل است که ارزش پول با گذشت زمان کاهش می یابد و برای حفظ ارزش واقعی مهریه، تعدیل آن بر اساس تورم و شاخص های اقتصادی ضروری است. برای مهریه هایی که سکه هستند، نرخ روز سکه ملاک پرداخت خواهد بود و نیازی به تعدیل شاخص بانک مرکزی نیست.

۴. نحوه مطالبه و اجرای مهریه (گام به گام عملی)

پس از آگاهی از میزان تعلق مهریه و شرایط آن، نحوه مطالبه و اجرای این حق مالی، قدم بعدی و حیاتی است. برای مطالبه مهریه دو مسیر اصلی وجود دارد: از طریق اجرای ثبت و از طریق دادگاه خانواده.

۴.۱. مطالبه از طریق اجرای ثبت (در صورت رسمی بودن سند ازدواج)

این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر از روش قضایی است و تنها در صورتی قابل اقدام است که عقدنامه ازدواج به صورت رسمی در دفاتر ازدواج به ثبت رسیده باشد.

1. مراجعه به دفترخانه: زن با در دست داشتن اصل سند ازدواج به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده است مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه مهریه را می نماید.
2. صدور اجرائیه: دفترخانه پس از بررسی، اجرائیه مهریه را صادر و آن را به اداره ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج ارسال می کند.
3. ابلاغ اجرائیه به زوج: اداره ثبت، اجرائیه را به زوج ابلاغ می کند و به او ۱۰ روز مهلت می دهد تا مهریه را پرداخت یا ترتیبات پرداخت آن را فراهم کند.
4. معرفی و توقیف اموال: در صورت عدم پرداخت مهریه توسط مرد در مهلت مقرر، زن می تواند با معرفی اموال و دارایی های مرد (مانند حساب بانکی، سهام، خودرو، ملک) به اداره ثبت، تقاضای توقیف آن ها را داشته باشد.
5. مزایا و معایب:
   • مزایا: سرعت بالاتر، عدم نیاز به تشکیل پرونده قضایی اولیه، هزینه دادرسی اولیه کمتر.
   • معایب: عدم امکان صدور حکم جلب (فقط توقیف اموال)، در صورت عدم وجود اموال قابل شناسایی، ادامه پیگیری باید از طریق دادگاه باشد.
6. حق ثبت مهریه (هزینه ها): در این روش، زن باید هزینه ای تحت عنوان حق ثبت مهریه پرداخت کند که این هزینه بر اساس درصدی از ارزش مهریه (معمولاً حدود ۲.۵ درصد) محاسبه می شود. این مبلغ از مهریه زن کسر می شود و در صورت وصول، قابل بازپس گیری از مرد نیست.

۴.۲. مطالبه از طریق دادگاه خانواده

اگر سند ازدواج رسمی نباشد یا زن بخواهد همزمان با مطالبه مهریه، سایر دعاوی خانواده (مانند طلاق یا نفقه) را نیز پیگیری کند، یا در صورتی که از طریق اجرای ثبت به نتیجه نرسد، باید از طریق دادگاه خانواده اقدام کند.

1. تقدیم دادخواست: زن (یا وکیل او) با تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده محل اقامت خود یا همسر، روند قضایی را آغاز می کند. در این مرحله، زن باید هزینه های دادرسی را پرداخت کند.
2. تشکیل جلسه دادرسی: دادگاه جلسه ای برای رسیدگی به پرونده تشکیل می دهد و طرفین می توانند دلایل و مستندات خود را ارائه دهند.
3. صدور حکم: پس از بررسی، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. در صورت عدم توانایی مرد در پرداخت یکجای مهریه، می تواند دادخواست اعسار داده و مهریه را تقسیط کند.
4. نحوه اثبات تمکن مالی زوج برای مهریه بالای ۱۱۰ سکه: همانطور که قبلاً ذکر شد، برای مهریه های مازاد بر ۱۱۰ سکه، بار اثبات تمکن مالی مرد بر عهده زن است. زن می تواند از طریق معرفی اموال، حساب های بانکی، حقوق و درآمدهای مرد، یا شهادت شهود، تمکن مالی او را در دادگاه اثبات کند.

۴.۳. اقدامات اجرایی پس از صدور حکم یا اجرائیه

پس از قطعی شدن حکم دادگاه یا صدور اجرائیه از سوی اداره ثبت، اقدامات اجرایی برای وصول مهریه آغاز می شود:

1. توقیف اموال زوج: زن می تواند با معرفی اموال منقول (مانند حساب بانکی، سهام، خودرو، وسایل منزل) و غیرمنقول (مانند ملک، زمین) مرد، تقاضای توقیف آن ها را داشته باشد تا از محل فروش آن ها مهریه پرداخت شود.
2. توقیف حقوق و مزایا: اگر مرد کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، زن می تواند تقاضای توقیف بخشی از حقوق و مزایای او را برای پرداخت مهریه کند. میزان توقیف در زمان زندگی مشترک تا یک چهارم و در صورت جدایی (طلاق) تا یک سوم حقوق است.
3. صدور حکم جلب: حکم جلب برای مهریه تنها در صورتی صادر می شود که مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه باشد و مرد با وجود توانایی مالی، از پرداخت آن خودداری کند، یا مالی برای توقیف معرفی نشود و دادخواست اعسار او نیز رد شده باشد. برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، حکم جلب صادر نخواهد شد و تنها از طریق توقیف اموال می توان اقدام کرد.

۴.۴. دادخواست اعسار و تقسیط مهریه از سوی زوج

اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند به دادگاه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم کند. این دادخواست باید همراه با لیست اموال، دارایی ها، بدهی ها و منابع درآمدی مرد باشد و معمولاً نیاز به شهادت حداقل دو شاهد دارد که از وضعیت مالی مرد آگاه باشند.

1. شرایط و مراحل: مرد باید ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ اجرائیه مهریه، دادخواست اعسار خود را به دادگاه تقدیم کند. دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد، میزان پیش قسط و تعداد اقساط مهریه را تعیین می کند.
2. مستثنیات دین: اموالی مانند مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن زوج، ابزار و اثاثیه ضروری زندگی، ودیعه اجاره، و حقوق بازنشستگی یا مزایای پایان خدمت تا سقف معین، جزو مستثنیات دین محسوب می شوند و قابل توقیف برای مهریه نیستند.
3. اهمیت اعسار: پذیرش دادخواست اعسار می تواند از حبس مرد جلوگیری کند و به او فرصت می دهد تا مهریه را به صورت اقساطی و متناسب با توان مالی خود پرداخت کند. در صورت رد اعسار و عدم پرداخت مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه)، امکان صدور حکم جلب وجود دارد.

۵. نکات مهم و حقوقی تکمیلی برای زوجین

در کنار تمامی توضیحات قانونی و اجرایی مهریه، در نظر گرفتن برخی نکات تکمیلی و راهبردی برای زوجین می تواند در تصمیم گیری های مربوط به این حق مالی، بسیار راهگشا باشد.

نقش حیاتی وکیل متخصص خانواده در پرونده های مهریه:
دعاوی مهریه، چه از منظر مطالبه و چه از منظر دفاع، دارای پیچیدگی های حقوقی خاصی هستند. قوانین مربوط به مهریه همواره در حال تغییر و بروزرسانی هستند و رویه های قضایی نیز در این زمینه، تحولات جدیدی را تجربه می کنند. بنابراین، کمک گرفتن از یک وکیل متخصص در حوزه حقوق خانواده، می تواند به زوجین در درک صحیح حقوق و تکالیف خود، انتخاب بهترین مسیر قانونی و دفاع مؤثر از منافعشان، کمک شایانی کند. یک وکیل کارآزموده می تواند در جمع آوری مدارک، تنظیم دادخواست، ارائه دلایل اثبات ملائت یا اعسار، و پیگیری مراحل اجرایی، نقش کلیدی ایفا کند.

اهمیت شروط ضمن عقد نکاح در تنظیم روابط مالی و حقوقی:
علاوه بر مهریه، زوجین می توانند با گنجاندن شروطی خاص در متن عقدنامه (شروط ضمن عقد)، به نحوی کاملاً قانونی، به تنظیم روابط مالی و حقوقی خود بپردازند. این شروط می توانند شامل موارد زیر باشند:

• شرط تنصیف اموال (تقسیم اموال کسب شده در طول زندگی مشترک).
• شرط حق طلاق برای زن.
• شرط حق اشتغال و تحصیل برای زن.
• شرط حق تعیین محل سکونت یا خروج از کشور برای زن.

این شروط می توانند در آینده، پشتوانه های حقوقی مهمی برای زوجین، به ویژه برای زن، محسوب شوند و از بروز بسیاری از اختلافات جلوگیری کنند.

جدیدترین رویه های قضایی در خصوص مهریه (مانند رویکرد حبس زدایی):
سیستم قضایی کشور در سال های اخیر، رویکردی به سمت حبس زدایی در پرونده های مهریه داشته است. هرچند که قانون ۱۱۰ سکه همچنان پابرجاست، اما دادگاه ها و مقامات قضایی تلاش می کنند تا حد امکان، با تقسیط مهریه و تسهیل اعسار، از زندانی شدن مردان به دلیل عدم پرداخت مهریه جلوگیری کنند. این رویکرد به منظور کاهش جمعیت کیفری زندان ها و حفظ کیان خانواده (تا حد امکان) اتخاذ شده است. بنابراین، حتی در مواردی که حکم جلب صادر می شود، این امر معمولاً به معنای حبس طولانی مدت نیست و با معرفی اموال، ارائه درخواست اعسار یا وساطت ستاد دیه، امکان آزادی وجود دارد.

توصیه هایی برای تعیین مهریه معقول و متناسب:
انتخاب مهریه، تصمیمی مهم در آغاز زندگی مشترک است. توصیه می شود زوجین با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و توانایی های مالی خود، مهریه ای معقول و متناسب تعیین کنند. مهریه ای که نه آنقدر سنگین باشد که مرد را از همان ابتدا زیر بار تعهدی سنگین قرار دهد، و نه آنقدر ناچیز که پشتوانه لازم را برای زن فراهم نکند. هدف اصلی مهریه، ایجاد یک پشتوانه و تأمین امنیت خاطر برای زن است، نه ابزاری برای فشار یا تجارت. مشورت با افراد باتجربه و متخصص، و دوری از چشم و هم چشمی، می تواند در این تصمیم گیری راهگشا باشد.

نتیجه گیری

مهریه به عنوان یک حق مالی شرعی و قانونی، همواره به زن تعلق می گیرد و او به محض وقوع عقد، مالک آن می شود. با این حال، میزان مهریه چقدر تعلق میگیرد و نحوه مطالبه و اجرای آن، تابع قوانین و شرایط خاصی است که از جمله مهم ترین آن ها می توان به ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده اشاره کرد. این قانون، سقف ضمانت اجرایی کیفری (حبس) را تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی محدود کرده است، در حالی که مهریه های مازاد بر این میزان، تنها با اثبات تمکن مالی مرد قابل وصول هستند و ضمانت اجرایی حبس ندارند. لازم به تاکید است که طرح کاهش مهریه به ۱۴ سکه تا کنون به قانون تبدیل نشده و معتبر نیست.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در نحوه مطالبه و بار اثبات تمکن مالی زوج، نقش حیاتی ایفا می کند. همچنین، راه های مطالبه مهریه شامل مسیر اجرای ثبت (برای سند رسمی) و دادگاه خانواده است که هر یک مراحل و ویژگی های خاص خود را دارند. آگاهی از این جزئیات، از جمله امکان مطالبه مهریه در طول زندگی مشترک، پس از فوت شوهر، یا در سناریوهای مختلف طلاق، و همچنین درک فرآیند اعسار و تقسیط مهریه برای مردان، برای تمامی افراد درگیر با این مسائل حقوقی ضروری است. در نهایت، مشاوره حقوقی تخصصی با وکلای مجرب خانواده، می تواند به زوجین در جلوگیری از مشکلات احتمالی و احقاق حقوقشان، کمک شایانی کند.

سوالات متداول

آیا مهریه بیش از ۱۱۰ سکه قابل وصول است؟

بله، زن می تواند تمام مهریه خود را، حتی اگر بیش از ۱۱۰ سکه باشد، مطالبه کند. اما تفاوت اصلی در ضمانت اجرایی است؛ برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، زن باید تمکن مالی مرد را در دادگاه اثبات کند و امکان صدور حکم جلب وجود نخواهد داشت.

آیا قانون جدید مهریه ۱۴ سکه اجرا شده است؟

خیر، طرح کاهش سقف ضمانت اجرایی کیفری مهریه به ۱۴ سکه تاکنون به تصویب نهایی مجلس شورای اسلامی نرسیده و به قانون تبدیل نشده است. در حال حاضر، قانون ۱۱۰ سکه معتبر است.

اگر مرد توان پرداخت مهریه را نداشته باشد چه می شود؟

مرد می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه تقدیم کند. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه مهریه را به صورت پیش قسط و اقساط ماهانه، متناسب با توان مالی مرد، تقسیط می کند.

آیا می توان حقوق مرد را برای پرداخت مهریه توقیف کرد؟

بله، اگر مرد کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، می توان بخشی از حقوق او را توقیف کرد. این میزان در زمان زندگی مشترک تا یک چهارم و پس از جدایی (طلاق) تا یک سوم حقوق است.

مهریه بعد از فوت شوهر چگونه مطالبه می شود؟

مهریه زن پس از فوت شوهر، به عنوان یک دین ممتاز از ماترک (اموال به جا مانده) متوفی پرداخت می شود و زن یکی از طلبکاران قانونی محسوب می شود که حق دارد مهریه خود را قبل از تقسیم ارث مطالبه کند.

آیا زن می تواند قبل از طلاق مهریه را مطالبه کند؟

بله، مطالبه مهریه هیچ ارتباطی با طلاق ندارد و زن به محض وقوع عقد، مالک مهریه می شود و می تواند در هر زمان، حتی در دوران زندگی مشترک، مهریه خود را مطالبه کند.

چه زمانی مهریه به زن تعلق نمی گیرد؟ (یا ناقص تعلق می گیرد)

در صورتی که زن مهریه خود را ببخشد، یا نکاح قبل از نزدیکی فسخ شود (نصف مهریه تعلق می گیرد)، یا در عقد دائم مهریه تعیین نشده باشد و زن قبل از نزدیکی فوت کند، مهریه به او تعلق نمی گیرد یا به صورت ناقص پرداخت می شود. نشوز و عدم تمکین، فقط حق نفقه را ساقط می کند و تاثیری بر مهریه ندارد.

هزینه دادرسی و اجرای ثبت مهریه چقدر است؟

هزینه دادرسی مهریه در دادگاه خانواده بر اساس ارزش ریالی مهریه (به نرخ روز) محاسبه می شود و در مراحل اولیه حدود ۳.۵ درصد ارزش مهریه است. هزینه اجرای ثبت نیز بر اساس درصدی از ارزش مهریه (حدود ۲.۵ درصد) محاسبه می شود که از مهریه زن کسر می گردد.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در چیست؟

در مهریه عندالمطالبه، زن هر زمان می تواند مهریه خود را مطالبه کند و نیازی به اثبات توانایی مالی مرد نیست. اما در مهریه عندالاستطاعه، زن باید توانایی مالی مرد را برای پرداخت مهریه به دادگاه اثبات کند.

آیا برای مهریه زندان دارد؟

بله، تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی، در صورتی که مرد با وجود توانایی مالی از پرداخت مهریه خودداری کند، مالی برای توقیف معرفی نشود و دادخواست اعسار او نیز رد شود، امکان صدور حکم جلب و حبس وجود دارد. برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، حکم جلب صادر نمی شود.

آیا زن ناشزه مهریه می گیرد؟

بله، نشوز (عدم تمکین زن) فقط حق نفقه او را ساقط می کند و تأثیری بر حق مهریه ندارد. زن ناشزه همچنان حق مطالبه مهریه خود را دارد.