روستاها در خطر تهی شدن از درون / آیا آینده روستاها روشن است؟

روستاهای ایران در سال های اخیر با چالش های زیادی از جمله کاهش جمعیت مهاجرت گسترده به شهرها و رکود در بخش کشاورزی و دامداری مواجه بوده اند. با این حال ظرفیت های گسترده ای مانند گردشگری روستایی صنایع دستی و استفاده از فناوری های نوین همچنان در این جوامع وجود دارد.

به همین دلیل است که میجیک با اسکندر سیدایی مدرس گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه اصفهان به گفت و گو پرداخته و در این گفتگو با نگاهی به وضعیت روستا و نفوذ دولت به بررسی این موضوع پرداخته است. سیاست توسعه روستایی چگونه می توان پویایی و اصالت منطقه را با استفاده از منابع طبیعی و انسان حفظ کرد و از مهاجرت بیشتر جلوگیری کرد. آنچه در ادامه می خوانید شرح این گفتگو است.

چرا که روستاهای امروزی با چالش های زیادی از جمله مسائل مهاجرت مواجه هستند. به نظر شما با سیاست ها و برنامه های اتخاذ شده در کشور چگونه می توان به توسعه روستایی دست یافت؟

به عنوان نویسنده ای که چندین کتاب در زمینه برنامه ریزی روستا توسعه پایدار و مسائل مربوط به مسکن و معیشت روستایی در ایران نوشته ام احساس می کنم باید نکات مهمی را در رابطه با سؤال شما مطرح کنم.

در کشور ما سه نوع جامعه رسمی داریم. جامعه شهری جامعه روستایی و جامعه عشایری. هر یک از این جوامع ظرفیت و توزیع خاص خود را دارند و فعالیت های آن عمدتاً در زمینه های مختلف انجام می شود. جوامع روستایی ما به طور گسترده پراکنده هستند و تقریباً دو سوم از مساحت جغرافیایی کشور را در بر می گیرند و طبق آمار مرکز آمار جمعیت آن حدود 21 میلیون نفر است. جمعیت بیشتر از کشورهای اروپایی این جمعیت در حدود 60000 آبادی در کشور پراکنده است و عمده فعالیت آنها کشاورزی دامداری و صنایع دستی است.

با توجه به تنوع و گستردگی جوامع روستایی چه عواملی باعث نابرابری در توزیع منابع و خدمات در این جوامع می شود؟

با نگاهی به سند توسعه و برنامه چشم انداز 1404 و همچنین برنامه پنج ساله توسعه از جمله برنامه هفتم متوجه شدیم که جامعه روستایی ما از بسیاری جهات به عدالت و ارزشی که شایسته آن است نرسیده است. در برنامه ریزی تخصیص اعتبارات و تامین زیرساخت های لازم نارسایی هایی وجود دارد که منجر به ایجاد خلأ در توسعه روستایی می شود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تأسیس نهادهایی مانند جهاد سازندگی و بنیاد مسکن تلاش های چشمگیری برای بهبود وضعیت روستاها صورت گرفت. خدمات گسترده ارائه شده به روستاها در دو دهه اول انقلاب در کل تاریخ کشور بی سابقه بوده و این گام ها غیر قابل انکار است. به روستاها می رویم برق و آب می دهیم مدرسه و مسجد می سازیم. اما آنچه ثبات و ماندگاری در روستا را تضمین می کند تنها ارائه خدمات زیربنایی نیست.

با وجود خدمات زیرساختی گسترده چرا پایداری جمعیت روستایی هنوز یک چالش است؟

مشکل اصلی آنها مشکل ثبات جمعیت در روستا است. ایجاد فرصت های شغلی پایدار معیشت مناسب و درآمدزایی و تلفیق دانش روز با نیازهای روستائیان از جمله موارد مهمی است که باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد. با همه تلاش ها نتوانسته ایم زمینه تحول در حوزه معیشتی اشتغال زایی و درآمد در روستاها را ایجاد کنیم. بنابراین مهاجرت روستاییان به شهرها همچنان یک مشکل اساسی است. از نظر عدالت و توازن منطقه ای و ایجاد فرصت های شغلی و تامین منابع مالی برای روستاهایمان کم کاری کرده ایم.

برای ایجاد فرصت های شغلی و جلوگیری از مهاجرت شهروندان از چه راهکارهایی می توان استفاده کرد؟

از نظر عدالت و توازن منطقه ای باید بپذیریم که حقوق روستاییان در این زمینه رعایت نمی شود. جوانان روستایی با مقایسه وضعیت زندگی و درآمد خود با جوانان شهری انگیزه بیشتری برای مهاجرت به شهر پیدا می کنند. جوانی نیروی مولد و سازنده است و خالی شدن روستا بدنی بی روح و پویا خواهد بود.

برای حفظ اصالت و پویایی روستا باید منابع اعتباری را متناسب با جمعیت روستایی تخصیص دهیم و بر صنایع دانش بنیان تمرکز کنیم. امروز باید روی موضوعاتی مثل ژن های گیاهی و جانوری تولید گلخانه ای و همچنین ترکیب دام و کشاورزی کار کنیم. فناوری های جدید مانند کشاورزی هوشمند صنایع تبدیلی و صنایع دستی نیاز به حمایت بیشتری دارند و در صورت مدیریت صحیح می توانند فرصت های جدیدی را برای توسعه روستایی ایجاد کنند.

به نظر شما فناوری های نوین چه نقشی در تحول معیشت و اقتصاد روستایی دارند؟

یکی از مهم ترین مسائل تجهیز روستاها به فناوری اطلاعات و ارتباطات است. ما در عصر تکنولوژی زندگی می کنیم و این امکانات می تواند به روستاییان کمک کند تا محصولات خود را به بازارهای ملی و جهانی بفروشند و درآمد بیشتری کسب کنند. با تقویت شاخص ها و فناوری های دانش بنیان و همچنین ایجاد اشتغال پایدار می توانیم جامعه ای پویا مولد و اصیل در روستا داشته باشیم.

چگونه می توان فناوری اطلاعات را به ابزاری مؤثر برای توسعه اقتصادی روستایی تبدیل کرد؟

تهدید اصلی امروز روستا فرسودگی از درون است. برای حفظ پویایی و اصالت روستا نیازمند سرمایه گذاری بیشتر در حوزه های مختلف از جمله گردشگری صنعت تبدیل و دانش بنیان هستیم. علاوه بر این توسعه صنایع دستی و گردشگری در روستا می تواند برای اهالی اشتغال و درآمد ایجاد کند. در نهایت باید بپذیریم که پویایی و اصالت روستا زمانی حفظ می شود که فرصت های اقتصادی و اشتغال برای جوانان ایجاد شود. اگر این مشکلات حل نشود روستاها تبدیل به بدن های خالی و بی روح می شوند.

در جامعه امروزی شاهد مهاجرت افراد زیادی از شهرها به روستاها هستیم. به نظر شما این بیشتر برای روستای ما فرصت محسوب می شود یا تهدید؟

اصطلاحی به نام “خانه دوم” وجود دارد. بسیاری از شهرنشینان به روستاهایی با آب و هوای خوب مهاجرت می کنند و در آنجا خانه های دوم می سازند. این پدیده خود فرصت هایی را برای توسعه گردشگری روستایی فراهم کرده است. اما باید مراقب بود که مهاجرت باعث تخریب روستا نشود و فرهنگ و اصالت روستا حفظ شود. اگر این مشکل به درستی مدیریت شود می تواند به نفع اقتصاد روستایی باشد.

انتهای پیام