نمونه دادخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس

نمونه دادخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس، سندی حقوقی است که برای حفظ و صورت برداری از دلایل و مدارکی که در آینده ممکن است دسترسی به آن ها دشوار یا ناممکن شود، به مراجع قضایی تقدیم می گردد. این ابزار قانونی، اطمینان از دسترسی به شواهد را برای اثبات حق یا دفاع در دعاوی آتی فراهم می آورد و نقش کارشناس در آن، بررسی تخصصی و ثبت دقیق وضعیت موجود است. این دادخواست باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه صلح (بر اساس آخرین تغییرات قانونی) ارسال شود و شامل اطلاعات خواهان، خوانده و شرح دقیق وضعیت دلیل مورد نظر باشد.

در نظام حقوقی پیچیده کنونی، مواجهه با موقعیت هایی که در آن ها بیم از بین رفتن، تغییر یا دشوار شدن دسترسی به دلایل و مدارک وجود دارد، امری رایج است. این دلایل می توانند مرتبط با خسارات وارده به اموال، عیوب پنهان در معاملات، یا حتی وضعیت یک ملک قبل از تخلیه باشند. در چنین شرایطی، اقدام به موقع برای تامین دلیل نه تنها یک ضرورت حقوقی، بلکه یک استراتژی هوشمندانه برای حفظ حقوق اشخاص محسوب می شود.

تامین دلیل، به عنوان یک نهاد حقوقی پیشگیرانه، به افراد این امکان را می دهد که پیش از طرح دعوای اصلی یا حتی در حین رسیدگی به آن، از دلایل خود صورت برداری کنند. این فرآیند زمانی که ماهیت دلیل پیچیده یا نیازمند ارزیابی فنی باشد، با جلب نظر کارشناس همراه می شود تا دقت و اعتبار صورت برداری به حداکثر رسد. تحولات اخیر در قوانین نیز مرجع صالح برای رسیدگی به این دادخواست ها را از شورای حل اختلاف به دادگاه صلح منتقل کرده است که آگاهی از این تغییر برای تنظیم صحیح دادخواست حیاتی است. این مقاله به تفصیل به بررسی مفهوم تامین دلیل، ضرورت جلب نظر کارشناس، مرجع صالح جدید، نحوه نگارش دادخواست و مراحل پیگیری آن می پردازد و نمونه های کاربردی را ارائه می دهد.

مفهوم و ضرورت تامین دلیل در نظام حقوقی ایران

نهاد حقوقی تامین دلیل، یکی از ابزارهای مهم و کاربردی در فرایند دادرسی مدنی است که به اشخاص ذی نفع این امکان را می دهد تا از دلایل و مدارکی که ممکن است در آینده دسترسی به آن ها متعذر یا متعسر گردد، صورت برداری و حفظ کنند. این اقدام، یک گام پیشگیرانه حیاتی برای تضمین اثبات حق یا دفاع در دعاوی آتی به شمار می رود.

تعریف حقوقی تامین دلیل بر اساس ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی

ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت ماهیت و کاربرد تامین دلیل را تشریح می کند:

در مواردی که اشخاص ذی نفع، احتمال دهند که در آینده، استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان، از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذر یا متعسر خواهد شد، می توانند از دادگاه درخواست تامین آن ها را بنمایند. مقصود از تامین، در این موارد، فقط ملاحظه و صورت برداری از این گونه دلایل است.

بر اساس این ماده، تامین دلیل به معنای صرفاً مشاهده و ثبت وضعیت موجود یک دلیل است و هدف آن اثبات حق یا نفی آن در مرحله فعلی نیست، بلکه صرفاً جمع آوری و مستندسازی اطلاعاتی است که ممکن است در آینده از بین بروند یا تغییر کنند. این فرایند به ذی نفع کمک می کند تا در زمان طرح دعوای اصلی، به این صورت برداری ها استناد کرده و از تضییع حقوق خود جلوگیری کند. دلایل می توانند شامل شهادت شهود، اسناد، امارات، نظر کارشناس یا هرگونه وضعیت فیزیکی باشند.

اهداف و موارد کاربرد تامین دلیل

تامین دلیل با اهداف مشخص و در موارد خاصی ضروری می گردد. هدف اصلی آن، همان طور که بیان شد، «حفظ» و «صورت برداری» از دلایل است، نه قضاوت درباره اعتبار یا محتوای آن ها. مواردی که ضرورت تامین دلیل را ایجاب می کنند، غالباً شامل موارد زیر هستند:

• بیم از بین رفتن دلایل: زمانی که یک دلیل، مانند آثار تصادف بر روی خودرو، خسارت وارده به ساختمان بر اثر نشت آب، یا وضعیت خاص یک کالا، در معرض زوال، محو شدن یا ترمیم قرار دارد.
• تغییر ماهیت دلیل: حالتی که امکان دست کاری، تحریف یا تغییر در ماهیت فیزیکی یا محتوایی دلیل وجود داشته باشد.
• دشوار شدن دسترسی: شرایطی که در آینده، دسترسی به شاهد، کارشناس، اسناد یا محل وقوع دلیل دشوار یا غیرممکن شود.

برای مثال، در تصادفات رانندگی، قبل از تعمیر خودرو، تامین دلیل از میزان خسارت توسط کارشناس رسمی راهنمایی و رانندگی یا بیمه، برای مطالبه خسارت از مقصر ضروری است. همچنین در مورد عیوب ساختمانی، پیش از آغاز تعمیرات، ثبت دقیق عیوب توسط کارشناس رسمی دادگستری می تواند در اثبات دعوای آتی علیه سازنده یا فروشنده بسیار مؤثر باشد.

تفاوت کلیدی تامین دلیل و تامین خواسته

علی رغم شباهت اسمی، تامین دلیل و تامین خواسته دو نهاد حقوقی کاملاً متفاوت با اهداف مجزا هستند که اشتباه گرفتن آن ها می تواند تبعات حقوقی داشته باشد:

1. تامین دلیل: هدف آن حفظ و صورت برداری از «دلایل» و «مدارک» برای استفاده در دعوای اصلی آتی است. این اقدام، به هیچ وجه به معنای اثبات حق یا خواسته خواهان نیست و صرفاً یک اقدام «حفاظتی» و «مقدماتی» محسوب می شود.
2. تامین خواسته: هدف آن «حفظ موضوع دعوا» یا «تضمین اجرای حکم» است. در واقع، خواهان از دادگاه می خواهد که مالی از اموال خوانده را توقیف کند تا در صورت صدور حکم به نفع او، امکان وصول طلب یا اجرای حکم وجود داشته باشد. تامین خواسته یک اقدام «اجرایی» و «ضمانتی» است و به ماهیت خود خواسته مربوط می شود.

به عبارت دیگر، تامین دلیل به چیستی و چگونه اثبات دعوا می پردازد، در حالی که تامین خواسته به آنچه مورد مطالبه در دعواست و تضمین وصول آن مربوط می شود. هزینه های دادرسی برای تامین دلیل غالباً بر اساس ماهیت غیرمالی و برای تامین خواسته بر اساس ماهیت مالی خواسته تعیین می گردد.

جایگاه و اهمیت جلب نظر کارشناس در فرآیند تامین دلیل

در بسیاری از موارد، صورت برداری صرف از یک دلیل برای اثبات موضوع مورد نظر در دادگاه کافی نیست. برخی از دلایل به قدری پیچیده یا فنی هستند که نیاز به ارزیابی تخصصی دارند. در اینجاست که جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری، به عنوان یک رکن اساسی در فرآیند تامین دلیل، اهمیت پیدا می کند و اعتبار حقوقی این اقدام را به نحو چشمگیری افزایش می دهد.

لزوم تخصص فنی در ارزیابی دلایل

تصور کنید خسارت سنگینی به یک ساختمان وارد شده یا عیوب پنهانی در یک دستگاه صنعتی کشف شده است. در چنین مواردی، یک فرد عادی یا حتی قاضی ممکن است قادر به تشخیص دقیق منشاء، گستره و میزان خسارت یا عیب نباشد. اینجاست که نیاز به دانش و تجربه تخصصی یک کارشناس رسمی دادگستری در رشته های مرتبط (مانند عمران، مکانیک، تاسیسات، معماری و غیره) مطرح می شود.

کارشناس با بهره گیری از دانش فنی و تجربه ی خود، وضعیت موجود را به صورت دقیق بررسی، مستندسازی و ارزیابی می کند. این ارزیابی تخصصی شامل تعیین علت وقوع حادثه یا ظهور عیب، تعیین میزان خسارت، روش های ترمیم و بازسازی، و حتی ارزیابی ارزش مالی خسارت است. وجود این گزارش تخصصی، به مرجع قضایی کمک می کند تا در دعوای اصلی، با دیدی روشن تر و مستندتر به موضوع رسیدگی کرده و تصمیم گیری نماید.

فرآیند ارجاع به کارشناس و تهیه گزارش

پس از ثبت دادخواست تامین دلیل و در صورت لزوم جلب نظر کارشناس، دادگاه صلح دستور ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری را صادر می کند. متقاضی باید هزینه کارشناسی را پرداخت نماید. فرآیند جلب نظر کارشناس معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. درخواست در دادخواست: خواهان در متن دادخواست خود، علاوه بر درخواست تامین دلیل، صراحتاً درخواست جلب نظر کارشناس را نیز مطرح می کند و نوع تخصص مورد نیاز کارشناس (مثلاً کارشناس عمران، مکانیک یا ارزیاب خسارت) را ذکر می نماید.
2. صدور قرار کارشناسی: دادگاه پس از بررسی دادخواست، در صورت احراز شرایط قانونی، قرار تامین دلیل و متعاقباً قرار ارجاع امر به کارشناس را صادر می کند.
3. معرفی و ابلاغ به کارشناس: یک یا چند کارشناس از کانون کارشناسان رسمی دادگستری یا مرکز مشاوران قوه قضاییه به پرونده معرفی می شوند و موضوع کارشناسی به آن ها ابلاغ می گردد.
4. بازدید و بررسی: کارشناس با حضور در محل و بررسی دقیق دلایل، مدارک، مستندات و شواهد موجود، اقدام به جمع آوری اطلاعات می کند. ممکن است در این مرحله، از طرفین نیز جهت ارائه توضیحات دعوت به عمل آید.
5. تنظیم گزارش کارشناسی: کارشناس یافته های خود را در قالب یک گزارش مکتوب، با جزئیات کامل، شامل توصیف وضعیت موجود، تحلیل فنی، نتایج بررسی ها و در صورت لزوم، برآورد خسارات یا عیوب، به دادگاه ارائه می دهد. این گزارش باید مستدل، مستند و شفاف باشد.

اعتبار حقوقی گزارش کارشناس

گزارش کارشناس رسمی دادگستری در فرایند تامین دلیل، از اعتبار حقوقی بالایی برخوردار است. این گزارش به عنوان یک اماره قضایی یا در برخی موارد، دلیل محسوب شده و می تواند نقش تعیین کننده ای در تصمیم گیری دادگاه در دعوای اصلی داشته باشد. اگرچه نظر کارشناس لزوماً برای دادگاه قطعی و لازم الاتباع نیست و دادگاه می تواند به آن عمل نکند، اما در عمل، قضات اغلب به دلیل ماهیت فنی و تخصصی موضوع، به گزارشات کارشناسی اعتماد می کنند.

این گزارش، مستند و مکتوب، وضعیت دلیل را در زمان مشخص ثبت می کند و مانع از اظهارات بعدی متضاد یا انکار دلایل می شود. همچنین، به دلیل رسمیت آن، امکان خدشه وارد کردن به آن یا بی اعتبار کردن آن در مراحل بعدی دادرسی به سادگی میسر نیست. این امر به خواهان کمک می کند تا با پشتوانه ای قوی تر، دعوای اصلی خود را اقامه کرده یا از حقوق خود دفاع نماید.

مرجع صالح رسیدگی به دادخواست تامین دلیل: تحولات قانونی و صلاحیت دادگاه صلح (به روزرسانی ۱۴۰۳)

در نظام حقوقی ایران، آگاهی از مرجع صالح رسیدگی به هر دعوا یا درخواست، از اهمیت بنیادین برخوردار است. در مورد دادخواست تامین دلیل نیز این موضوع صدق می کند و عدم ارسال دادخواست به مرجع صحیح، می تواند منجر به اطاله دادرسی یا رد دادخواست گردد. اخیراً، تحولات مهمی در صلاحیت رسیدگی به دادخواست های تامین دلیل رخ داده است که توجه به آن برای هر شخص ذی نفع ضروری است.

بررسی تغییرات قانونی اخیر و صلاحیت دادگاه صلح

تا پیش از سال ۱۴۰۳، صلاحیت رسیدگی به دادخواست های تامین دلیل عمدتاً در حیطه اختیارات «شوراهای حل اختلاف» قرار داشت. اما با تصویب «قانون شوراهای حل اختلاف مصوب سال ۱۴۰۳»، این صلاحیت دچار تغییر بنیادین شد. بر اساس بند ۷ ماده ۱۲ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب سال ۱۴۰۳، رسیدگی به دادخواست تامین دلیل از صلاحیت شورای حل اختلاف خارج و به «دادگاه صلح» منتقل شده است.

این تغییر قانونی از این جهت حائز اهمیت است که دادگاه صلح، به عنوان بخشی از دادگستری، دارای ساختار و فرایند رسیدگی رسمی تری نسبت به شوراهای حل اختلاف است. این انتقال صلاحیت، با هدف افزایش دقت، تخصص و انسجام در رسیدگی به این دست از درخواست ها صورت گرفته است. بنابراین، از این پس، هرگونه دادخواست تامین دلیل باید به دادگاه صلح تقدیم شود و ارجاع آن به شورای حل اختلاف، منجر به عدم استماع و رد دادخواست خواهد شد.

نحوه تعیین دادگاه صلح صالح

پس از تغییر مرجع صالح، شناخت دادگاه صلح صلاحیت دار برای تقدیم دادخواست تامین دلیل اهمیت ویژه ای می یابد. نحوه تعیین دادگاه صلح صالح بر اساس اصول کلی آیین دادرسی مدنی و با در نظر گرفتن ماهیت تامین دلیل صورت می گیرد:

1. محل وقوع دلیل یا مدارک: در اکثر موارد، دادگاه صلح محلی که دلیل یا مدارک مورد درخواست تامین دلیل در آنجا قرار دارند، صالح به رسیدگی است. به عنوان مثال، اگر خسارتی به یک ملک وارد شده باشد، دادگاه صلح حوزه قضایی محل وقوع آن ملک صلاحیت رسیدگی دارد.
2. اقامتگاه خوانده: در صورتی که دلیل فیزیکی مشخصی وجود نداشته باشد یا تعیین محل دقیق آن دشوار باشد (مثلاً در مواردی که تامین دلیل از اقوال شهود یا دفاتر تجاری نزد خوانده درخواست می شود)، دادگاه صلح محل اقامتگاه خوانده (طرف مقابل) صالح به رسیدگی خواهد بود.
3. موارد فوری: در برخی موارد فوری، ممکن است هر دادگاه صلحی که امکان اقدام سریع تر را دارد، به صورت موقت و برای جلوگیری از از بین رفتن دلیل، دستور تامین دلیل را صادر کند.

انتخاب صحیح دادگاه صلح صالح، گامی مهم در تسریع فرآیند و جلوگیری از ارجاعات غیرضروری است.

نقش دادرس و مدیر دفتر در این فرآیند

در دادگاه صلح، نقش دادرس و مدیر دفتر در رسیدگی به دادخواست تامین دلیل مشخص و تفکیک شده است:

• دادرس دادگاه صلح: دادرس، که همان قاضی دادگاه صلح است، وظیفه بررسی ماهیت دادخواست، احراز شرایط قانونی تامین دلیل (یعنی بیم از بین رفتن یا تغییر دلیل)، و صدور «قرار تامین دلیل» را بر عهده دارد. در صورتی که نیاز به جلب نظر کارشناس باشد، دادرس دستور ارجاع امر به کارشناس را صادر می کند و بر روند انجام کارشناسی نظارت دارد. تصمیمات ماهوی در خصوص پذیرش یا رد درخواست تامین دلیل، بر عهده دادرس است.
• مدیر دفتر دادگاه صلح: مدیر دفتر یا مسئول شعبه، وظایف اجرایی و اداری مربوط به دادخواست را انجام می دهد. این وظایف شامل ثبت دادخواست، تعیین نوبت رسیدگی، ابلاغ اوراق قضایی به طرفین (در صورت لزوم)، پیگیری پرداخت هزینه های دادرسی و کارشناسی، و اجرای دستورات دادرس از جمله ارجاع پرونده به کارشناس و دریافت گزارش کارشناسی است. مدیر دفتر همچنین مسئول آماده سازی پرونده برای ارائه به دادرس و نگهداری سوابق آن است.

این تقسیم وظایف، به تضمین یک فرآیند کارآمد و دقیق در رسیدگی به دادخواست های تامین دلیل کمک می کند و اعتبار و ساختار علمی این اقدام حقوقی را حفظ می نماید.

راهنمای گام به گام نگارش دادخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس

نگارش صحیح و دقیق دادخواست تامین دلیل، کلید موفقیت در این فرآیند حقوقی است. یک دادخواست کامل و مستدل، نه تنها به قاضی در درک بهتر موضوع کمک می کند، بلکه شانس صدور قرار تامین دلیل را افزایش می دهد. نگارش این دادخواست باید مطابق با اصول قانونی و با ذکر جزئیات لازم صورت پذیرد.

محتوای الزامی دادخواست بر اساس ماده ۱۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی

ماده ۱۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت، نکات و اطلاعاتی را که باید در درخواست تامین دلیل (چه کتبی و چه شفاهی) ذکر شود، مشخص کرده است. این ماده مقرر می دارد:

درخواست تامین دلیل، چه کتبی یا شفاهی، باید حاوی این نکات باشد: 1- مشخصات درخواست کننده و طرف او. 2- موضوع دعوایی که برای اثبات آن، درخواست تامین دلیل می شود. 3- اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است.

پیروی دقیق از این ماده، اساس نگارش یک دادخواست تامین دلیل معتبر و قانونی است. هر یک از این موارد باید به صورت شفاف و جامع در دادخواست ذکر شود.

عناصر اصلی و ساختار دادخواست

با توجه به ماده ۱۵۱ و رویه قضایی، دادخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس باید شامل عناصر اصلی زیر باشد:

1. مشخصات خواهان (درخواست کننده): شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شغل، آدرس دقیق و شماره تماس. این اطلاعات باید به دقت و کامل درج شوند.
2. مشخصات خوانده (طرف مقابل): شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی (در صورت اطلاع)، شغل، آدرس دقیق و شماره تماس (در صورت اطلاع). اگر خوانده ناشناس باشد یا امکان شناسایی او نباشد، باید این موضوع صراحتاً در دادخواست ذکر شود.
3. موضوع خواسته: در این قسمت باید به صورت واضح و مختصر، تامین دلیل با جلب نظر کارشناس ذکر شود. سپس باید موضوع دقیق تامین دلیل را مشخص کرد، مثلاً تامین دلیل و صورت برداری از خسارات وارده به خودرو در اثر تصادف یا تامین دلیل از عیوب پنهان ملک خریداری شده.
4. دلایل و منضمات: این بخش شامل تمامی مدارک و مستنداتی است که درخواست کننده برای اثبات ضرورت تامین دلیل یا ماهیت دلیل خود ارائه می دهد. این موارد می تواند شامل کپی برابر اصل اسناد (مانند سند مالکیت، قرارداد، فاکتورها)، عکس ها، فیلم ها، استشهادیه محلی، کروکی پلیس (در تصادفات) و هرگونه سندی که به روشن شدن موضوع کمک کند، باشد.
5. شرح کامل اوضاع و احوال (متن دادخواست): این بخش، هسته اصلی دادخواست است که در آن باید به صورت تفصیلی و مستدل، چرایی نیاز به تامین دلیل و بیم از بین رفتن یا تغییر آن توضیح داده شود. این توضیحات باید شامل موارد زیر باشد:
   • شرح واقعه یا موضوعی که منجر به ایجاد دلیل شده است.
   • توضیح دقیق دلایلی که نیاز به تامین دارند (مثلاً ترک خوردگی های دیوار، نشت آب، خسارات مکانیکی خودرو).
   • بیان علت ترس از از بین رفتن یا تغییر دلایل (مثلاً شروع فصل بارندگی، نیاز به تعمیر فوری، امکان دست کاری توسط طرف مقابل).
   • توضیح لزوم جلب نظر کارشناس و تخصص مورد نیاز او (مثلاً برای برآورد میزان خسارت، تشخیص علت فنی، ارزیابی عیوب).
   • اشاره به مواد قانونی مرتبط (مانند ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی).
   • درخواست صدور قرار تامین دلیل و ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری.

مدارک و منضمات ضروری

علاوه بر موارد فوق، تهیه و ضمیمه کردن مدارک زیر به دادخواست، الزامی است:

• کپی برابر اصل کارت ملی خواهان.
• در صورت وجود، کپی برابر اصل مدارک هویتی خوانده.
• کپی برابر اصل تمامی اسناد و مدارکی که در بخش دلایل و منضمات به آن ها اشاره شده است (مانند سند مالکیت، قرارداد اجاره، مبایعه نامه، کروکی، عکس، فاکتور تعمیرات).
• وکالت نامه وکیل (در صورتی که دادخواست توسط وکیل تقدیم شود).

دقت در جزئیات و ارائه مستندات کامل و شفاف، اعتبار دادخواست را به شدت افزایش داده و روند رسیدگی را تسهیل می کند.

فرآیند ثبت و پیگیری دادخواست تامین دلیل

پس از نگارش دادخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس، نوبت به ثبت و پیگیری آن در مراجع قضایی می رسد. آشنایی با مراحل اجرایی این فرآیند، برای اطمینان از صحت و سرعت کار ضروری است. این مراحل شامل تهیه مدارک، ثبت آنلاین، پرداخت هزینه ها و دنبال کردن روند رسیدگی در دادگاه صلح است.

از تهیه مدارک تا ثبت در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

اولین گام پس از تنظیم دادخواست، جمع آوری و آماده سازی تمامی مدارک و مستندات مورد نیاز است. این مدارک شامل موارد زیر می شود:

• اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه خواهان (و خوانده در صورت دسترسی).
• اصل و کپی برابر اصل تمامی اسناد و دلایلی که در دادخواست به آن ها استناد شده است (مانند سند مالکیت، مبایعه نامه، اجاره نامه، گزارشات پلیس، عکس و فیلم).
• تنظیم دقیق و کامل متن دادخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس.
• وکالت نامه وکیل (در صورتی که پرونده توسط وکیل پیگیری شود).

پس از آماده سازی مدارک، باید به یکی از «دفاتر خدمات الکترونیک قضایی» مراجعه کرد. این دفاتر، مرجع اصلی برای ثبت و ارسال دادخواست ها به مراجع قضایی هستند. در دفتر خدمات قضایی، کارشناسان مربوطه دادخواست و مدارک را بررسی کرده، آن ها را اسکن و در سیستم عدل ایران ثبت می کنند. در این مرحله، تمامی مدارک باید به صورت الکترونیکی بارگذاری شوند و هزینه دادرسی نیز پرداخت می گردد. پس از اتمام ثبت، یک کد رهگیری به خواهان داده می شود که برای پیگیری های بعدی لازم است.

هزینه های دادرسی و نکات مالی

دادخواست تامین دلیل، از جمله دعاوی «غیرمالی» محسوب می شود. بنابراین، هزینه های دادرسی آن با دعاوی مالی تفاوت دارد و بر اساس تعرفه های مصوب قوه قضاییه برای دعاوی غیرمالی محاسبه و دریافت می گردد. این هزینه ها شامل موارد زیر است:

• هزینه دادرسی: مبلغی ثابت است که در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دریافت می شود.
• هزینه کارشناسی: در صورتی که در دادخواست، جلب نظر کارشناس درخواست شده باشد، پس از صدور قرار کارشناسی توسط دادگاه، خواهان باید هزینه کارشناسی را نیز مطابق با تعرفه مربوطه واریز نماید. عدم پرداخت به موقع این هزینه می تواند منجر به توقف روند کارشناسی شود.

در دفاتر خدمات قضایی، پس از بررسی ماهیت خواسته (مالی یا غیرمالی بودن)، مبلغ دقیق تمبر دادرسی محاسبه و به خواهان اعلام می شود.

نحوه رسیدگی به درخواست تامین دلیل فوری

در برخی موارد، سرعت عمل در تامین دلیل از اهمیت حیاتی برخوردار است؛ مثلاً هنگامی که خطر قریب الوقوع از بین رفتن دلیل وجود دارد. در این شرایط، خواهان می تواند در دادخواست خود، تقاضای «تامین دلیل فوری» و «اجرا قبل از ابلاغ» را مطرح کند. شرایط و روند رسیدگی به این نوع درخواست به شرح زیر است:

• شرایط فوریت: خواهان باید در متن دادخواست خود، به صورت مستدل، فوریت امر و خطر از بین رفتن دلیل را تشریح کند.
• رسیدگی سریع دادگاه: دادگاه صلح، با توجه به درخواست فوریت، به سرعت دادخواست را بررسی می کند.
• صدور قرار قبل از ابلاغ: در صورت احراز فوریت توسط دادرس، ممکن است «قرار تامین دلیل» و حتی ارجاع به کارشناس، «قبل از ابلاغ به خوانده» صادر شود. این بدین معناست که ابتدا تامین دلیل صورت می گیرد و سپس مراتب به خوانده ابلاغ می شود تا از از بین رفتن دلیل در مدت زمان ابلاغ جلوگیری شود.
• عدم حضور خوانده: در موارد فوری، عدم حضور خوانده در زمان اجرای تامین دلیل، مانعی برای اقدام نیست. البته مراتب بعداً به او ابلاغ می گردد.

این تمهید قانونی، به اشخاص اجازه می دهد تا در مواقع حساس، به سرعت از حقوق خود دفاع کرده و از تضییع دلایل حیاتی جلوگیری نمایند.

نمونه های کاربردی دادخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس

برای درک بهتر نحوه نگارش و کاربرد دادخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس، ارائه نمونه های عملی در موارد مختلف بسیار مفید است. در ادامه، چند نمونه از دادخواست های رایج تامین دلیل با تمرکز بر شرح موضوع و نکات کلیدی هر یک ارائه می گردد. لازم به ذکر است که این نمونه ها صرفاً جهت آشنایی است و باید بر اساس شرایط خاص هر پرونده و با مشاوره حقوقی تکمیل شوند.

نمونه ۱: تامین دلیل مطالبه خسارت ناشی از تصادف خودرو

در حوادث رانندگی، ثبت دقیق خسارات وارده به خودرو قبل از تعمیر، برای مطالبه آن از مقصر ضروری است. جلب نظر کارشناس راهنمایی و رانندگی یا کارشناس رسمی دادگستری در رشته مکانیک خودرو، ابعاد فنی و مالی خسارت را مستند می کند.

مشخصات خواهان: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شغل، آدرس و شماره تماس]
مشخصات خوانده: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی (در صورت اطلاع)، شغل، آدرس و شماره تماس (در صورت اطلاع)]
موضوع خواسته: تامین دلیل مطالبه خسارت ناشی از تصادف خودرو با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری
دلایل و منضمات: کپی برابر اصل کارت ملی خواهان، کپی برابر اصل سند مالکیت خودرو، کپی برابر اصل کروکی پلیس، تصاویر محل حادثه و خودروی آسیب دیده، گزارش نیروی انتظامی.

شرح خواسته:

با سلام و احترام، ریاست محترم دادگاه صلح، احتراما به استحضار می رساند، اینجانب [نام خواهان] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی]، مالک خودروی [نوع خودرو] مدل [سال ساخت] به شماره پلاک [شماره پلاک] می باشم. متاسفانه در تاریخ [تاریخ تصادف] و در ساعت [ساعت تصادف] در مسیر [آدرس دقیق محل تصادف]، خودروی اینجانب بر اثر [توضیح مختصر علت تصادف، مثلاً بی احتیاطی خوانده یا نقص فنی خودروی ایشان] با خودروی به شماره پلاک [شماره پلاک خودروی خوانده] به رانندگی و مالکیت خوانده محترم، دچار تصادف شده و خسارات شدید به آن وارد آمده است. با توجه به شدت خسارات وارده و ضرورت تعمیر فوری خودرو جهت جلوگیری از افزایش خسارات و رفع محدودیت استفاده، و از آنجایی که قصد دارم در آینده از خوانده محترم مطالبه خسارت نمایم و بیم آن می رود که با تعمیر خودرو، آثار خسارت از بین برود و اثبات آن در دعوای اصلی دشوار گردد، لذا مستند به ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مرجع محترم تقاضای صدور قرار تامین دلیل با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در رشته مربوطه جهت بازدید و صورت برداری از تمامی خسارات وارده به خودرو و برآورد هزینه تعمیرات، مستدعی است.

نمونه ۲: تامین دلیل خسارت ساختمان (ترکیدگی لوله، ترک خوردگی، گودبرداری)

خسارات وارده به ساختمان می تواند ناشی از عوامل متعددی مانند نشت آب از ملک همسایه، گودبرداری غیر اصولی یا فرسودگی باشد. ثبت این خسارات توسط کارشناس عمران یا تاسیسات، گامی ضروری برای مطالبه جبران خسارت است.

مشخصات خواهان: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شغل، آدرس و شماره تماس]
مشخصات خوانده: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی (در صورت اطلاع)، شغل، آدرس و شماره تماس (در صورت اطلاع)]
موضوع خواسته: تامین دلیل خسارت ساختمان ناشی از [ذکر علت خاص، مثلاً ترکیدگی لوله] با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری
دلایل و منضمات: کپی برابر اصل کارت ملی خواهان، کپی برابر اصل سند مالکیت ملک، تصاویر خسارات وارده به ساختمان، استشهادیه محلی (در صورت وجود).

شرح خواسته:

با سلام و احترام، ریاست محترم دادگاه صلح، احتراما به استحضار می رساند، اینجانب [نام خواهان] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی]، مالک یک باب آپارتمان واقع در [آدرس دقیق ملک] با پلاک ثبتی [پلاک ثبتی ملک] می باشم. متاسفانه از تاریخ [تاریخ شروع خسارت]، به دلیل [شرح دقیق علت خسارت، مثلاً ترکیدگی لوله آب در واحد مسکونی طبقه فوقانی متعلق به خوانده محترم]، خسارات جدی و وسیعی از قبیل [ذکر نوع خسارات، مثلاً نشت آب، رطوبت، تخریب سقف و دیوارها، آسیب به تاسیسات داخلی] به واحد اینجانب وارد شده است. علی رغم مراجعات و تذکرات مکرر به خوانده محترم، ایشان تاکنون اقدامی جهت رفع مشکل و جبران خسارات ننموده اند. با توجه به ادامه روند خسارت و احتمال افزایش آن، و از آنجایی که قصد اقدام حقوقی جهت مطالبه خسارات را دارم و بیم آن می رود که با گذشت زمان یا اقدامات ترمیمی، آثار خسارات از بین برود و اثبات آن متعسر گردد، لذا مستند به ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مرجع محترم تقاضای صدور قرار تامین دلیل با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در رشته عمران/تاسیسات جهت بازدید و صورت برداری دقیق از خسارات وارده و ارزیابی میزان آن، مستدعی است.

نمونه ۳: تامین دلیل عیوب پنهان در ملک خریداری شده

پس از خرید ملک، ممکن است عیوبی کشف شود که در زمان معامله قابل تشخیص نبوده است. تامین دلیل از این عیوب توسط کارشناس ساختمان، برای طرح دعوای فسخ معامله یا مطالبه ارش (مابه التفاوت قیمت) ضروری است.

مشخصات خواهان: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شغل، آدرس و شماره تماس]
مشخصات خوانده: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی (در صورت اطلاع)، شغل، آدرس و شماره تماس (در صورت اطلاع)]
موضوع خواسته: تامین دلیل عیوب پنهان در ملک خریداری شده با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری
دلایل و منضمات: کپی برابر اصل کارت ملی خواهان، کپی برابر اصل سند مالکیت ملک، کپی برابر اصل مبایعه نامه، تصاویر عیوب کشف شده.

شرح خواسته:

با سلام و احترام، ریاست محترم دادگاه صلح، احتراما به استحضار می رساند، اینجانب [نام خواهان] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی]، به موجب مبایعه نامه شماره [شماره مبایعه نامه] مورخ [تاریخ مبایعه نامه] یک باب آپارتمان/ملک واقع در [آدرس دقیق ملک] با پلاک ثبتی [پلاک ثبتی ملک] را از خوانده محترم خریداری نمودم. پس از تحویل ملک و گذشت زمان کوتاهی، عیوب پنهانی در ملک از قبیل [ذکر عیوب، مثلاً نشت گسترده از سقف سرویس ها، مشکل اساسی در سیستم فاضلاب، ترک خوردگی های عمیق در سازه] کشف گردید که در زمان معامله قابل رؤیت و تشخیص نبوده است. با توجه به اینکه این عیوب، اساسی و جدی بوده و بر ارزش و قابلیت استفاده از ملک تأثیر منفی می گذارد و خوانده محترم نیز حاضر به جبران یا رفع عیوب نمی باشند، و از آنجایی که قصد اقدام حقوقی جهت فسخ معامله یا مطالبه ارش را دارم و بیم آن می رود که با گذشت زمان یا اقدامات ترمیمی، آثار این عیوب از بین برود یا اثبات آن ها در دادگاه دشوار گردد، لذا مستند به ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مرجع محترم تقاضای صدور قرار تامین دلیل با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در رشته ساختمان جهت بازدید، صورت برداری و ارزیابی دقیق عیوب کشف شده، تعیین ماهیت پنهان بودن عیوب و برآورد میزان کاهش ارزش ملک، مستدعی است.

نمونه ۴: تامین دلیل فوری (مانند ریزش سقف یا خطر قریب الوقوع)

در شرایطی که خطر از بین رفتن دلیل قریب الوقوع باشد، مانند ریزش سقف یا ترکیدگی گسترده لوله، درخواست تامین دلیل فوری با اجرا قبل از ابلاغ ضروری است.

مشخصات خواهان: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شغل، آدرس و شماره تماس]
مشخصات خوانده: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی (در صورت اطلاع)، شغل، آدرس و شماره تماس (در صورت اطلاع)]
موضوع خواسته: تامین دلیل فوری خسارت ناشی از [ذکر علت، مثلاً ترکیدگی لوله] با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری و اجرای قرار قبل از ابلاغ
دلایل و منضمات: کپی برابر اصل کارت ملی خواهان، کپی برابر اصل سند مالکیت ملک، تصاویر و فیلم های وضعیت فعلی، استشهادیه محلی.

شرح خواسته:

با سلام و احترام، ریاست محترم دادگاه صلح، احتراما به استحضار می رساند، اینجانب [نام خواهان] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی]، مالک ملک مسکونی به آدرس [آدرس دقیق ملک] می باشم. متاسفانه از تاریخ [تاریخ وقوع حادثه] به دلیل [شرح دقیق علت حادثه، مثلاً ترکیدگی گسترده لوله آب واحد همسایه فوقانی متعلق به خوانده محترم]، سقف و دیوارهای منزل اینجانب به شدت آسیب دیده و در حال ریزش است. وضعیت موجود نه تنها غیرقابل سکونت بوده، بلکه خطر فروریختن سقف و تشدید خسارات در هر لحظه، جان و مال ساکنین را تهدید می کند. با توجه به فوریت امر و خطر جدی از بین رفتن کامل دلیل و تشدید خسارات، و از آنجایی که قصد دارم پس از تعمیر و بازسازی، از خوانده محترم مطالبه خسارت نمایم، لذا مستند به ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مرجع محترم، تقاضای صدور قرار تامین دلیل فوری و اجرای آن قبل از ابلاغ به خوانده محترم، با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در رشته عمران/تاسیسات جهت بازدید، صورت برداری دقیق از خسارات و برآورد هزینه تعمیرات و بازسازی، مستدعی است.

نمونه ۵: تامین دلیل وضعیت ملک جهت تخلیه یا عدم تحویل

در پایان قرارداد اجاره، ممکن است موجر نیاز به صورت برداری از وضعیت ملک داشته باشد تا در صورت وجود خسارت یا عدم تحویل ملک توسط مستاجر، از آن برای طرح دعوا استفاده کند.

مشخصات خواهان: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شغل، آدرس و شماره تماس]
مشخصات خوانده: [نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی (در صورت اطلاع)، شغل، آدرس و شماره تماس (در صورت اطلاع)]
موضوع خواسته: تامین دلیل از وضعیت ملک جهت تخلیه/عدم تحویل با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری
دلایل و منضمات: کپی برابر اصل کارت ملی خواهان، کپی برابر اصل سند مالکیت ملک، کپی برابر اصل قرارداد اجاره، کپی برابر اصل اظهارنامه یا ابلاغیه (در صورت ارسال برای تخلیه).

شرح خواسته:

با سلام و احترام، ریاست محترم دادگاه صلح، احتراما به استحضار می رساند، اینجانب [نام خواهان] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی]، مالک ملک مسکونی/تجاری واقع در [آدرس دقیق ملک] با پلاک ثبتی [پلاک ثبتی ملک] می باشم. ملک فوق الذکر به موجب قرارداد اجاره نامه شماره [شماره اجاره نامه] مورخ [تاریخ اجاره نامه] برای مدت [مدت اجاره] به خوانده محترم اجاره داده شده بود. حال با انقضای مدت اجاره در تاریخ [تاریخ پایان اجاره]، و علی رغم مراجعات و ابلاغ اظهارنامه/قانونی به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه]، خوانده محترم از تخلیه و تحویل ملک خودداری می ورزند. از آنجایی که بیم آن می رود که با طولانی شدن فرآیند تخلیه یا در حین تخلیه، خساراتی به ملک وارد آید یا وضعیت موجود ملک (از حیث وجود اثاثیه، متعلقات و …) تغییر کند و اثبات آن در دعوای اصلی دشوار گردد، لذا مستند به ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مرجع محترم تقاضای صدور قرار تامین دلیل با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری جهت صورت برداری دقیق از وضعیت کنونی ملک، متعلقات موجود، هرگونه آسیب یا خسارت احتمالی و وضعیت تحویل یا عدم تحویل ملک و کلیدها، مستدعی است.

آثار و پیامدهای حقوقی قرار تامین دلیل

قرار تامین دلیل، یک اقدام حقوقی مهم با آثار و پیامدهای مشخصی است که آگاهی از آن ها برای هر شخص ذی نفع ضروری است. این قرار، اگرچه به معنای اثبات نهایی حق نیست، اما نقش تعیین کننده ای در مسیر دادرسی آتی ایفا می کند.

عدم محدودیت زمانی برای استناد

یکی از مهم ترین ویژگی های قرار تامین دلیل، «عدم محدودیت زمانی» برای استناد به آن در دعوای اصلی است. به این معنا که زمانی که قرار تامین دلیل صادر و اجرای آن صورت گرفت، خواهان می تواند در هر زمان مناسبی در آینده، در دعوای اصلی خود، به این قرار استناد کند. این امر به خواهان اطمینان خاطر می دهد که حتی با گذشت زمان و از بین رفتن یا تغییر فیزیکی دلایل، مستندات رسمی لازم برای اثبات ادعای خود را در اختیار دارد.

این انعطاف پذیری زمانی، به ویژه در پرونده هایی که طرح دعوای اصلی ممکن است به دلایل مختلف (مانند نیاز به جمع آوری مدارک بیشتر، مذاکره با طرف مقابل یا انتظار برای شرایط مناسب تر) به تأخیر بیفتد، بسیار حائز اهمیت است. قرار تامین دلیل، یک سپر حفاظتی برای دلایل بوده و تاریخ انقضا ندارد.

ماهیت صرفاً حفاظتی، نه اثبات حق

نکته ای که باید به دقت به آن توجه داشت، این است که قرار تامین دلیل، «صرفاً جنبه حفاظتی» دارد و به هیچ وجه به معنای اثبات حق خواهان یا رد ادعای خوانده نیست. مفاد این قرار:

• فقط صورت برداری است: هدف آن، ثبت و مستندسازی وضعیت موجود دلایل در زمان مشخص است و هیچ قضاوتی درباره درستی یا نادرستی ادعای خواهان صورت نمی گیرد.
• دلیل یا اماره است، نه حکم قطعی: گزارش تامین دلیل (به ویژه با جلب نظر کارشناس) در دعوای اصلی، به عنوان یک دلیل یا اماره قضایی مورد بررسی و استناد قرار می گیرد. این گزارش به دادگاه در تصمیم گیری کمک می کند، اما خود به تنهایی حکم نهایی پرونده را صادر نمی کند. دادگاه با در نظر گرفتن این گزارش در کنار سایر ادله موجود، اقدام به صدور رأی ماهوی خواهد کرد.
• قابل اعتراض نیست: قرار تامین دلیل، به دلیل ماهیت حفاظتی و غیرقطعی خود، به طور جداگانه قابل اعتراض نیست. طرف مقابل (خوانده) نمی تواند نسبت به اصل صدور این قرار اعتراضی مطرح کند. البته، در دعوای اصلی، می تواند نسبت به محتوای گزارش کارشناسی یا اصالت مدارک مورد استناد، ایراد وارد کند.

بنابراین، ذی نفع باید به یاد داشته باشد که تامین دلیل، گام اول در مسیر اثبات حق است و موفقیت در این مرحله به معنای پیروزی در دعوای اصلی نیست، بلکه صرفاً ابزار لازم برای پیشبرد موفقیت آمیز دعوا را فراهم می آورد.

نتیجه گیری

دادخواست تامین دلیل با جلب نظر کارشناس، یک سازوکار حقوقی قدرتمند و حیاتی در نظام دادرسی مدنی ایران است که امکان حفظ و مستندسازی دلایل را پیش از از بین رفتن یا تغییر آن ها فراهم می آورد. این ابزار، به ویژه در شرایطی که ماهیت دلایل پیچیده و فنی باشد، با ورود کارشناسان متخصص، به دقت و اعتبار بی سابقه ای دست می یابد. تغییر مرجع صالح رسیدگی از شورای حل اختلاف به دادگاه صلح در سال ۱۴۰۳ نیز، بر اهمیت و رسمیت این فرآیند افزوده و لزوم آگاهی از این تحولات را دوچندان کرده است.

از تعریف حقوقی ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی گرفته تا مراحل گام به گام نگارش دادخواست و پیگیری آن در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و دادگاه صلح، هر جزء این فرآیند نقش مهمی در تضمین حقوق افراد ایفا می کند. نمونه های کاربردی دادخواست نیز نشان می دهد که چگونه می توان در موارد مختلف از جمله تصادفات، خسارات ساختمانی، عیوب پنهان ملک و نیازهای فوری، از این ابزار قانونی بهره برد. در نهایت، باید به خاطر داشت که قرار تامین دلیل، اگرچه صرفاً جنبه حفاظتی دارد و به معنای اثبات قطعی حق نیست، اما پایه ای محکم برای طرح دعاوی آتی و دفاع موثر از حقوق اشخاص فراهم می آورد. توصیه می شود در موارد پیچیده و برای اطمینان از صحت و کارآمدی فرآیند، حتماً از مشاوره حقوقی تخصصی بهره مند شوید.