نرخ جریمه شکار غیر مجاز

شکار غیرمجاز، اقدامی است که به دلیل آسیب های جبران ناپذیر به حیات وحش و اکوسیستم، با مجازات های قانونی سنگین و جریمه های نقدی قابل توجهی در ایران همراه است. بالاترین میزان جریمه برای شکار یوزپلنگ ایرانی، بالغ بر دو میلیارد تومان تعیین شده و سایر گونه های حمایت شده نیز مبالغ چشمگیری را در بر می گیرند. این مجازات ها با هدف حفاظت از تنوع زیستی کشور و بازدارندگی از تخلفات زیست محیطی وضع شده اند.

حفاظت از حیات وحش و تنوع زیستی، از ستون های اصلی پایداری اکوسیستم های طبیعی و سلامت کره زمین محسوب می شود. در این میان، ایران با برخورداری از اقلیم های متنوع و زیستگاه های غنی، میزبان گونه های جانوری ارزشمندی است که نقش حیاتی در تعادل اکولوژیکی ایفا می کنند. با این حال، معضل شکار غیرمجاز همواره یکی از تهدیدات جدی برای بقای این سرمایه های طبیعی بوده و بسیاری از گونه ها را تا آستانه انقراض پیش برده است. در پاسخ به این چالش، نهادهای قانون گذار و اجرایی در کشور، رویکردی قاطعانه در پیش گرفته و با وضع قوانین سخت گیرانه و افزایش نرخ جریمه ها، در صدد مهار این آسیب برآمده اند. افزایش قابل توجه جریمه ها در سال های اخیر، به ویژه در سال ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، نشان از عزم جدی برای مقابله با این پدیده دارد. درک دقیق ابعاد حقوقی، مجازات ها و جریمه های مرتبط با شکار غیرمجاز، نه تنها برای فعالان محیط زیست، بلکه برای عموم مردم و هر فردی که با طبیعت در ارتباط است، امری ضروری محسوب می شود.

شکار غیرمجاز چیست؟ تعریف، مصادیق و انگیزه ها

شکار غیرمجاز به هرگونه فعالیت مرتبط با صید یا کشتن جانوران وحشی اطلاق می شود که بدون اخذ مجوزهای قانونی از سازمان حفاظت محیط زیست و یا خارج از چهارچوب ضوابط تعیین شده صورت گیرد. این فعالیت نه تنها به معنای کشتن مستقیم حیوان است، بلکه شامل به دام انداختن، زخمی کردن، یا حتی تعقیب و گریز با هدف شکار نیز می شود. ماهیت غیرقانونی این اقدامات، آسیب های جبران ناپذیری را به جمعیت گونه های جانوری و تعادل طبیعی زیستگاه ها وارد می کند.

تعریف قانونی شکار غیرمجاز

از منظر حقوقی، شکار غیرمجاز عبارت است از هر فعل یا ترک فعلی که در چارچوب قوانین و مقررات مربوط به شکار و صید قرار نگیرد. این تعریف شامل موارد متعددی می شود که به طور خلاصه در ادامه آمده است:

• عدم اخذ پروانه شکار: هرگونه شکار بدون داشتن پروانه رسمی از سازمان حفاظت محیط زیست، حتی برای گونه های عادی، غیرقانونی است.
• شکار گونه های ممنوعه: صید یا کشتن حیواناتی که بر اساس مصوبات شورای عالی محیط زیست، شکار آن ها به کلی ممنوع اعلام شده است (مانند گونه های در معرض انقراض).
• شکار در مناطق حفاظت شده: انجام فعالیت های شکار در مناطق چهارگانه محیط زیست شامل پارک های ملی، پناهگاه های حیات وحش، مناطق حفاظت شده و مناطق شکار ممنوع.
• شکار در فصول ممنوعه: اقدام به شکار در فصولی که بر اساس تقویم سازمان محیط زیست، برای حفظ نسل و زاد و ولد حیوانات، شکار ممنوع است.
• استفاده از روش ها یا ابزارهای غیرمجاز: بهره گیری از وسایلی نظیر تله، دام، سموم، مواد منفجره، نورافکن، وسایل پروازی (مانند پهپاد) و یا روش هایی که منجر به کشتار بی رویه و غیرانسانی شود.

تفاوت شکار مجاز و غیرمجاز

شکار مجاز، فرآیندی است که تحت کنترل و نظارت کامل سازمان حفاظت محیط زیست صورت می گیرد و هدف آن، مدیریت جمعیت گونه ها، جلوگیری از آسیب به اکوسیستم و ایجاد فرصت های تفریحی پایدار برای شکارچیان قانونی است. برای انجام شکار مجاز، افراد باید شرایط خاصی را دارا باشند و مراحل زیر را طی کنند:

1. اخذ پروانه حمل و نگهداری سلاح شکاری از مراجع ذیصلاح.
2. درخواست و دریافت پروانه شکار از سازمان حفاظت محیط زیست، که در آن گونه مجاز، تعداد مجاز، منطقه و زمان مجاز شکار به دقت مشخص شده است.
3. رعایت کلیه ضوابط و محدودیت های مندرج در پروانه و قوانین مربوطه.

در مقابل، شکار غیرمجاز به معنای نادیده گرفتن تمام این الزامات و اقدام خودسرانه است که پیامدهای قانونی و زیست محیطی جدی در پی دارد.

انگیزه های رایج شکار غیرقانونی

عوامل متعددی می توانند افراد را به سمت شکار غیرمجاز سوق دهند. شناخت این انگیزه ها برای تدوین راهکارهای پیشگیرانه و مؤثر اهمیت فراوانی دارد:

• اقتصادی-تجاری: کسب درآمد از طریق فروش گوشت، پوست، شاخ، اعضای بدن حیوانات (مانند کبد یا استخوان خرس برای مقاصد سنتی)، و یا تجارت گونه های زنده کمیاب.
• تفریحی و ورزشی: برخی افراد صرفاً برای لذت بردن از هیجان شکار یا نمایش قدرت و مهارت، اقدام به شکار غیرقانونی می کنند.
• ناآگاهی و بی اطلاعی: عدم آگاهی از قوانین، مناطق حفاظت شده، یا وضعیت حفاظتی گونه های جانوری، می تواند منجر به تخلف ناخواسته شود.
• تقابل با محیط بانان: در برخی موارد، شکارچیان غیرمجاز ممکن است به دلیل سابقه تخلف یا برای جلوگیری از دستگیری، با محیط بانان وارد درگیری شوند.
• جبران خسارت: در مواردی نادر، افراد ممکن است به دلیل خساراتی که حیات وحش به مزارع یا دام هایشان وارد کرده، اقدام به شکار تلافی جویانه نمایند.

چارچوب حقوقی و قوانین مرتبط با شکار غیرمجاز در ایران

نظام حقوقی ایران با هدف صیانت از محیط زیست و حیات وحش، مجموعه ای از قوانین را برای جرم انگاری و مجازات شکار غیرمجاز وضع کرده است. این قوانین، از یک سو به تعریف دقیق مصادیق جرم می پردازند و از سوی دیگر، مجازات های نقدی و حبس را برای متخلفان در نظر می گیرند.

قانون صید و شکار (مصوب ۱۳۴۶ و اصلاحات بعدی)

قانون صید و شکار، که در سال ۱۳۴۶ به تصویب رسید و تاکنون چندین بار مورد اصلاح قرار گرفته است، سنگ بنای حفاظت از حیات وحش در ایران محسوب می شود. این قانون، وظایف سازمان حفاظت محیط زیست را تبیین کرده و چارچوب کلی برای صدور مجوز، تعیین مناطق حفاظت شده و جرایم مرتبط با شکار را فراهم می آورد.

مفاد کلیدی قانون صید و شکار

این قانون شامل مواد متعددی است که هر یک جنبه های خاصی از شکار و صید را پوشش می دهند:

• ماده ۱: اهداف سازمان

  بر اساس این ماده، سازمان حفاظت محیط زیست (که در ابتدا با عنوان سازمان شکاربانی و نظارت بر صید فعالیت می کرد) با هدف حفظ، حمایت و تکثیر جانوران وحشی تشکیل شده است. این ماده اساس وظایف حفاظتی سازمان را مشخص می کند.

• ماده ۷: محدودیت های خرید، فروش، پرورش و واردات/صادرات

  این ماده مقرر می دارد که هرگونه خرید، فروش، پرورش، تکثیر، صدور و وارد کردن جانوران وحشی و اجزای آن ها، صرفاً با اجازه و تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست مجاز است. این ماده به کنترل تجارت حیات وحش می پردازد.

• ماده ۱۰: جرایم مربوط به شکار جانوران وحشی عادی و تخریب رستنی ها

  این ماده به جرایم سبک تر نظیر شکار جانوران وحشی عادی بدون پروانه یا تخریب رستنی ها در مناطق شکار ممنوع اختصاص دارد. مجازات این تخلفات معمولاً شامل جزای نقدی است.

• ماده ۱۱: جرایم شکار در فصول/ساعات ممنوع، استفاده از وسایل غیرمجاز و تخریب چشمه ها

  این ماده به تخلفاتی با شدت بیشتر می پردازد، از جمله شکار در زمان های ممنوعه، استفاده از روش ها و ابزارهای غیرمجاز شکار، یا تخریب منابع آبی نظیر چشمه ها و آبشخور حیوانات در مناطق حفاظت شده. مجازات های این ماده شامل جزای نقدی سنگین تر است.

• ماده ۱۲ و ۱۳: جرایم شکار جانوران حمایت شده، شکار در مناطق حفاظت شده و آلوده کردن زیستگاه ها

  این مواد به سنگین ترین جرایم شکار و صید می پردازند که شامل شکار جانوران وحشی حمایت شده، شکار در پارک های ملی و پناهگاه های حیات وحش، آلوده کردن زیستگاه ها، شکار گونه های کمیاب و در معرض انقراض، و استفاده از سموم یا مواد منفجره برای شکار می شود. مجازات های این بخش شامل جزای نقدی بسیار سنگین و حبس است.

قانون مجازات اسلامی (ماده ۶۸۰)

علاوه بر قانون صید و شکار، قانون مجازات اسلامی نیز در ماده ۶۸۰ خود، به جرم شکار غیرمجاز پرداخته و مجازات حبس را برای آن پیش بینی کرده است. این ماده مکمل قوانین محیط زیست بوده و جنبه کیفری جرم را تشدید می کند.

«هر کس برخلاف مقررات و بدون مجوز قانونی اقدام به شکار یا صید حیوانات و جانوران وحشی حمایت شده نماید، به حبس از سه ماه تا سه سال و یا جزای نقدی از بیست میلیون تا دویست و پنجاه میلیون ریال محکوم خواهد شد.»

نکات کلیدی ماده ۶۸۰:

• این ماده به طور خاص بر شکار حیوانات و جانوران وحشی حمایت شده تمرکز دارد.
• مجازات شامل حبس (از سه ماه تا سه سال) و یا جزای نقدی (از ۲۰ میلیون تا ۲۵۰ میلیون ریال) است.
• این جرم در زمره جرایم غیرقابل گذشت قرار می گیرد، به این معنی که حتی با رضایت سازمان محیط زیست نیز تعقیب و رسیدگی قضایی متوقف نمی شود.

سایر قوانین مرتبط

در کنار قوانین اصلی، برخی دیگر از مقررات نیز به طور غیرمستقیم بر شکار غیرمجاز تأثیرگذارند، از جمله قوانین مربوط به حمل و نگهداری سلاح گرم. حمل سلاح شکاری بدون مجوز یا استفاده از سلاح غیرمجاز در عملیات شکار، خود جرم جداگانه ای محسوب می شود که مجازات های خاص خود را در پی دارد و می تواند منجر به تشدید مجازات اصلی شکار نیز گردد.

جدول جامع و به روزرسانی شده نرخ جریمه شکار گونه های مختلف جانوری در سال ۱۴۰۳/۱۴۰۴

سازمان حفاظت محیط زیست ایران، به منظور افزایش بازدارندگی و جبران بخشی از ضرر و زیان وارده به حیات وحش، به صورت دوره ای نرخ جریمه های شکار غیرمجاز را به روزرسانی می کند. در سال های اخیر، شاهد افزایش چشمگیر این جریمه ها، به ویژه برای گونه های در معرض خطر و حمایت شده، بوده ایم که نشان دهنده اهمیت موضوع در سیاست های حفاظتی کشور است.

ساز و کار تعیین نرخ جریمه ها

نرخ جریمه های نقدی شکار غیرمجاز توسط شورای عالی محیط زیست تعیین و تصویب می شود. این شورا با بررسی وضعیت حفاظتی گونه ها، ارزش اکولوژیکی آن ها، میزان آسیب وارده به جمعیت حیات وحش و همچنین نرخ تورم و ارزش پول، اقدام به بازنگری و افزایش جریمه ها می کند. هدف از این به روزرسانی ها، ایجاد تناسب بین میزان جریمه و ارزش واقعی حیوانی است که شکار شده، تا تخلف دیگر برای شکارچیان مقرون به صرفه نباشد.

عوامل تعیین کننده میزان جریمه

میزان جریمه نقدی برای شکار غیرمجاز، تابعی از چندین عامل مهم است که هر یک می توانند بر شدت مجازات تأثیر بگذارند:

• نوع گونه جانوری: عادی، حمایت شده، نادر یا در معرض انقراض بودن گونه، نقش اساسی در تعیین جریمه دارد.
• جنسیت حیوان: شکار حیوانات ماده، به دلیل تأثیر مستقیم بر تولیدمثل و بقای نسل، مجازات سنگین تری دارد.
• وضعیت حفاظتی: شکار گونه هایی که در لیست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند، جریمه های بسیار بالاتری دارد.
• مکان شکار: شکار در مناطق حفاظت شده، پارک های ملی و پناهگاه های حیات وحش، منجر به تشدید مجازات می شود.
• زمان شکار: شکار در فصول یا ساعات ممنوعه (مانند فصل زاد و ولد) نیز جریمه را افزایش می دهد.
• روش شکار: استفاده از سموم، مواد منفجره، تله های غیرمجاز و سایر روش های غیرقانونی و آسیب رسان، به شدت مجازات می افزاید.

جدول تفصیلی جریمه نقدی پستانداران (بر اساس آخرین به روزرسانی ها)

در ادامه، جدول جریمه های نقدی برای شکار غیرمجاز برخی از پستانداران مهم ایران ارائه شده است. لازم به ذکر است که این ارقام ممکن است با ابلاغ مصوبات جدید شورای عالی محیط زیست تغییر کنند و همواره باید از آخرین به روزرسانی ها مطلع بود:

گونه جانوری	وضعیت حفاظتی	مبلغ جریمه (تومان)	توضیحات خاص
یوزپلنگ	در معرض انقراض	۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰	بیشترین جریمه به دلیل وضعیت بحرانی جمعیت
پلنگ	در معرض خطر	۸۴۰,۰۰۰,۰۰۰	گونه حمایت شده
خرس قهوه ای، خرس سیاه	حمایت شده	۵۲۵,۰۰۰,۰۰۰
کل و بز، قوچ و میش	حمایت شده	۱۷۵,۰۰۰,۰۰۰	شکار جنس ماده ۳ برابر است
آهو، جبیر	حمایت شده	۱۷۵,۰۰۰,۰۰۰	شکار جنس ماده ۳ برابر است
مرال، شوکا	حمایت شده	۳۶۷,۵۰۰,۰۰۰
گورخر ایرانی	در معرض خطر	۶۳۰,۰۰۰,۰۰۰	گونه حمایت شده و بسیار کمیاب
گوزن زرد	حمایت شده	۶۳۰,۰۰۰,۰۰۰	گونه بومی ایران
گرگ	عادی	۶۰,۰۰۰,۰۰۰	در برخی مناطق حمایت شده
روباه	عادی	۲۰,۰۰۰,۰۰۰
گراز	عادی	۱۵,۰۰۰,۰۰۰	شکار بدون مجوز ممنوع

جدول تفصیلی جریمه نقدی پرندگان (بر اساس آخرین به روزرسانی ها)

پرندگان نیز بخش مهمی از حیات وحش کشور را تشکیل می دهند و گونه های بسیاری از آن ها در لیست حفاظت قرار دارند:

گونه جانوری	وضعیت حفاظتی	مبلغ جریمه (تومان)	توضیحات خاص
بالابان، بحری، طرلان، شاهین	در معرض انقراض	۱,۴۰۰,۰۰۰,۰۰۰	شکارچیان پرندگان شکاری معمولاً با جریمه های بسیار بالا مواجه می شوند
هوبره	در معرض انقراض	۲۱۰,۰۰۰,۰۰۰
درنای سیبری (امید)	در معرض انقراض	۸۴۰,۰۰۰,۰۰۰	به دلیل وضعیت خاص و تک نمونه بودن
زاغ بور	بومی ایران	۱۰۵,۰۰۰,۰۰۰	گونه بومی و منحصر به ایران
کبک، تیهو	عادی	۲,۱۰۰,۰۰۰	شکار بدون مجوز ممنوع
اردک ها (مانند تاجدار، چشم طلایی)، حواصیل، چنگر نوک سرخ	عادی/حفاظت شده (برخی گونه ها)	۲,۱۰۰,۰۰۰	شکار بدون مجوز ممنوع
خوتکا، غاز خاکستری، انواع مرغابی ها و چنگر	عادی	۱,۰۵۰,۰۰۰	شکار بدون مجوز ممنوع
عروس غاز، غاز پا زرد، قوی کوچک، فلامینگو	حمایت شده	۴۲,۰۰۰,۰۰۰

جریمه های خاص و تشدیدکننده برای موارد ویژه

قانون گذار برای برخی از اقدامات که آسیب های مضاعفی به حیات وحش وارد می کنند، مجازات های تشدیدکننده ای در نظر گرفته است. این موارد به دلیل تأثیر مستقیم بر چرخه تولیدمثل و بقای گونه ها، با حساسیت ویژه ای مواجه هستند:

شکار حیوانات ماده

شکار حیوانات ماده، به دلیل نقش حیاتی آن ها در تولیدمثل و حفظ نسل، به شدت منع شده و جریمه آن معمولاً سه برابر جریمه تعیین شده برای گونه نر است. این قانون با هدف حفظ پویایی جمعیت و جلوگیری از انقراض زودهنگام گونه ها وضع شده است.

شکار نوزاد یا جنین در رحم مادر

اگر حیوانی ماده که باردار است شکار شود و نوزاد یا جنین در رحم آن کشف گردد، به ازای هر نوزاد، نصف جریمه حیوان کامل مربوطه به مبلغ جریمه اصلی افزوده می شود. این اقدام نیز ضربه مهلکی به نسل آینده حیوانات وارد می کند.

شکار یا از بین بردن تخم پرندگان و خزندگان

از بین بردن یا سرقت تخم پرندگان و خزندگان وحشی نیز جرم محسوب می شود. در چنین مواردی، بهای هر عدد تخم، نصف بهای حیوان کامل آن گونه محاسبه و به عنوان جریمه اخذ می شود.

تخریب لانه، آشیانه یا زیستگاه حیوانات وحشی

تخریب عمدی لانه، آشیانه یا زیستگاه حیوانات وحشی، حتی بدون شکار مستقیم حیوان، جرم محسوب می شود. میزان جریمه برای این تخلف، معمولاً یک چهارم بهای گونه پرنده ای که آشیانه متعلق به آن است، تعیین می گردد. این قانون بر اهمیت حفاظت از زیستگاه ها به عنوان بستر اصلی حیات وحش تأکید دارد.

استفاده از سموم، مواد منفجره و روش های غیرمجاز

استفاده از سموم، مواد منفجره، تله های برقی، و سایر روش های غیرمجاز شکار، علاوه بر افزایش جزای نقدی، می تواند منجر به حبس نیز شود. این روش ها به دلیل کشتار بی رویه و آسیب گسترده به محیط زیست، با شدیدترین مجازات ها مواجه هستند.

شکار در مناطق حفاظت شده، پارک های ملی و پناهگاه های حیات وحش

شکار در هر یک از مناطق چهارگانه حفاظت شده، به دلیل اهمیت بالای این زیستگاه ها برای بقای گونه ها، منجر به تشدید مجازات ها خواهد شد. این مناطق به عنوان پناهگاه های امن برای حیات وحش در نظر گرفته شده اند و هرگونه تعرض به آن ها، نقض آشکار قوانین محیط زیست است.

مجازات های تکمیلی و تبعی برای شکارچیان غیرمجاز

علاوه بر حبس و جزای نقدی، قانون گذار مجازات های تکمیلی و تبعی دیگری را نیز برای شکارچیان غیرمجاز در نظر گرفته است. این مجازات ها با هدف افزایش بازدارندگی، جبران خسارت های وارده و بازپروری اجتماعی متخلفان اعمال می شوند.

ضبط و مصادره اموال

یکی از مهم ترین مجازات های تکمیلی، ضبط و مصادره اموالی است که در ارتکاب جرم شکار غیرمجاز مورد استفاده قرار گرفته اند. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:

• اسلحه شکاری (چه مجاز و چه غیرمجاز).
• خودرو، موتورسیکلت، قایق و هرگونه وسیله نقلیه ای که برای حمل و نقل شکار یا شکارچیان به کار رفته است.
• دوربین ها، دستگاه های دید در شب، تله ها و سایر ابزارهای مورد استفاده در شکار.
• لاشه حیوان شکار شده، گوشت، پوست، شاخ و سایر اجزای بدن حیوان.

این اموال پس از صدور حکم قطعی، به نفع دولت یا سازمان حفاظت محیط زیست مصادره می شوند.

خدمات عمومی رایگان

دادگاه می تواند به عنوان مجازات تکمیلی، حکم به انجام خدمات عمومی رایگان مرتبط با محیط زیست را برای شکارچیان غیرمجاز صادر کند. ماهیت این خدمات معمولاً شامل فعالیت هایی است که به نوعی به حفاظت و احیای محیط زیست کمک می کند، مانند:

• جمع آوری زباله در مناطق حفاظت شده.
• کمک به نگهداری و ترمیم زیستگاه ها.
• همکاری در پروژه های آگاهی رسانی محیط زیستی.

این مجازات با هدف ایجاد حس مسئولیت پذیری و جبران بخشی از خسارت وارده به طبیعت اعمال می شود و در صورت عدم اجرای آن، امکان تبدیل به مجازات حبس نیز وجود دارد.

ثبت سابقه کیفری

محکومیت قطعی برای جرم شکار غیرمجاز، به ویژه در مواردی که با حبس یا جزای نقدی سنگین همراه باشد، در سوابق کیفری فرد ثبت می شود. این سابقه می تواند پیامدهای بلندمدتی برای فرد داشته باشد، از جمله:

• ایجاد محدودیت در دریافت پروانه های مربوط به سلاح.
• تأثیر منفی بر استخدام در مشاغل دولتی یا برخی مشاغل حساس.
• محدودیت در دریافت تسهیلات بانکی یا وام.
• تأثیر بر مهاجرت یا اخذ ویزا.

الزام به جبران ضرر و زیان محیط زیستی

علاوه بر مجازات های کیفری، سازمان حفاظت محیط زیست می تواند به عنوان یک شاکی حقوقی، دعوای حقوقی مجزایی را برای جبران ضرر و زیان محیط زیستی ناشی از شکار غیرمجاز علیه متخلف مطرح کند. مبلغ این ضرر و زیان بر اساس جدول های مصوب و ارزش اکولوژیکی گونه شکار شده محاسبه می شود. این حکم حقوقی مستقل از مجازات کیفری است و هدف آن، بازگرداندن ارزش از دست رفته زیست محیطی است.

نمونه رای دادگاه و لایحه دفاعیه در پرونده های شکار غیرمجاز

برای درک عمیق تر سازوکارهای قانونی و نحوه برخورد محاکم قضایی با جرم شکار غیرمجاز، بررسی نمونه هایی از آرای صادره و لایحه های دفاعیه مرتبط، حائز اهمیت است. این موارد، ابعاد عملی و کاربردی قوانین را روشن تر می سازند.

خلاصه یک نمونه پرونده واقعی

در یکی از پرونده های اخیر، فردی به اتهام حمل و نگهداری اسلحه شکاری غیرمجاز و شکار غیرقانونی دو رأس آهو (نر و ماده) در یکی از مناطق کشور مورد پیگرد قضایی قرار گرفت. جزئیات پرونده به شرح زیر بود:

• اتهامات:
  • حمل و نگهداری غیرمجاز اسلحه شکاری.
  • شکار غیرقانونی دو رأس آهو (یک رأس نر و یک رأس ماده).
• مدارک اثباتی:
  • کشف لاشه آهوی ماده در آشپزخانه منزل متهم.
  • کشف حدود ۸.۵ کیلوگرم گوشت آهوی نر در یخچال متهم.
  • کشف اسلحه شکاری غیرمجاز که فاقد پروانه حمل و نگهداری بود.
  • وجود سابقه تعهد قبلی متهم در سازمان حفاظت محیط زیست.

رأی نهایی دادگاه:

با توجه به مدارک و شواهد موجود، دادگاه متهم را به شرح زیر محکوم کرد:

• حبس:
  • ۹۱ روز حبس بابت حمل و نگهداری اسلحه غیرمجاز.
  • یک سال حبس تعزیری بابت شکار غیرمجاز دو رأس آهو (با در نظر گرفتن شکار آهوی ماده).
• ضبط اموال:
  • اسلحه شکاری غیرمجاز به نفع وزارت دفاع مصادره شد.
  • موتورسیکلت مورد استفاده برای انتقال لاشه شکار به نفع سازمان حفاظت محیط زیست مصادره شد.
• خدمات عمومی رایگان:
  • متهم به انجام ۳۰۰ ساعت خدمات عمومی رایگان، نظیر جمع آوری زباله در مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست، محکوم شد. این مجازات بدون نیاز به رضایت متهم قابل اجرا است و در صورت عدم انجام، به حبس درجه ۷ یا ۸ تبدیل خواهد شد.

این رأی نشان می دهد که دادگاه ها در پرونده های شکار غیرمجاز، علاوه بر مجازات های اصلی، به مجازات های تکمیلی و تبعی نیز توجه ویژه ای دارند تا ضمن مقابله با جرم، به بازپروری اجتماعی متهم و جبران خسارت وارده به طبیعت نیز کمک کنند.

نکات کلیدی استخراج شده از آرای قضایی

از بررسی آرای قضایی در پرونده های شکار غیرمجاز می توان به نکات مهمی دست یافت:

• اهمیت عنصر مادی و معنوی: برای اثبات جرم، باید هم عنصر مادی (اقدام به شکار) و هم عنصر معنوی (قصد شکار و آگاهی از غیرقانونی بودن آن) توسط دادگاه احراز شود.
• نقش گزارش محیط بانان: گزارش های مستند و دقیق محیط بانان به عنوان ضابطان قضایی، نقش حیاتی در اثبات جرم و صدور حکم ایفا می کند.
• غیرقابل گذشت بودن جرم: تأکید بر غیرقابل گذشت بودن جرم شکار حیوانات حمایت شده، به معنای آن است که حتی در صورت سازش با سازمان محیط زیست، تعقیب کیفری متوقف نخواهد شد.
• تشدید مجازات: وجود سوابق قبلی، شکار گونه های ماده، استفاده از روش های غیرمجاز و شکار در مناطق حفاظت شده، عوامل تشدیدکننده مجازات محسوب می شوند.

ارائه بخش هایی از یک لایحه دفاعیه مرتبط با شروع به شکار غیرمجاز

در پرونده های مرتبط با شکار غیرمجاز، به ویژه در مرحله شروع به شکار، ممکن است وکلای مدافع استدلال هایی را مطرح کنند که بر نبود عنصر مادی یا معنوی جرم تأکید دارد. در اینجا بخشی از یک لایحه دفاعیه فرضی ارائه می شود:

به نام خداوند بخشنده و مهربان
ریاست محترم شعبه … دادگاه محترم کیفری استان تهران

با سلام و احترام،

اینجانب [نام وکیل] به وکالت از موکل آقای [نام متهم]، در خصوص اتهام منتسبه به موکل مبنی بر شروع به شکار غیرمجاز در منطقه حفاظت شده [نام منطقه]، ضمن رد ادعای مطروحه و با استناد به محتویات پرونده و اصول مسلم حقوق کیفری، لایحه دفاعیه به شرح ذیل تقدیم می گردد:

1. فقدان عنصر مادی جرم (اقدام اجرایی مؤثر):
   بر اساس مفاد گزارش مأمورین محترم محیط زیست، موکل نه در حال شکار بوده و نه تیراندازی یا کمینی از سوی ایشان مشاهده شده است. صرف کشف سلاح از داخل خودرو، آن هم بدون اثبات آماده باش بودن سلاح یا وجود فشنگ اضافی، به هیچ وجه دلالت بر شروع عملیات اجرایی شکار نمی نماید. طبق ماده ۴۱ قانون مجازات اسلامی، «قصد ارتکاب جرم بدون انجام عملیات اجرایی مرتبط با وقوع جرم» شروع به جرم تلقی نمی شود.
2. همراه داشتن سلاح مجاز، جرم نیست:
   موکل دارای مجوز حمل سلاح بوده و همراه داشتن سلاح مجاز، به تنهایی جرم تلقی نمی شود. در پرونده مطروحه، هیچ گونه دلیل مؤثری دال بر استفاده از سلاح برای شروع شکار ارائه نشده است.
3. نبود سوءنیت خاص (عنصر روانی جرم):
   در پرونده مطروحه، هیچ گونه دلیل مؤثری دال بر سوءنیت موکل برای ارتکاب جرم شکار غیرمجاز ارائه نشده است. فرض وقوع جرم بدون سوءنیت خاص و اراده معطوف به نتیجه، فاقد وجاهت قانونی است. موکل صرفاً جهت عبور از منطقه یا انجام امور شخصی در آنجا حضور داشته است.

نتیجه گیری و تقاضای صدور حکم بر برائت:

با عنایت به جمیع جهات فوق، و با توجه به فقدان هرگونه دلیل مؤثر برای تحقق عناصر قانونی جرم، مستند به اصل برائت، ماده ۴۱ قانون مجازات اسلامی، اصل تفسیر مضیق قوانین جزایی و آرای قطعی صادره از محاکم تجدیدنظر، صدور حکم بر برائت موکل مورد استدعاست.

با احترام
امضاء وکیل/متهم

چگونه می توان از شکار غیرمجاز جلوگیری کرد؟ نقش شهروندان و دولت

جلوگیری از شکار غیرمجاز نیازمند یک رویکرد چندوجهی است که مشارکت فعال شهروندان، نهادهای دولتی و سازمان های مردم نهاد را می طلبد. تنها با همکاری و هم افزایی می توان از این سرمایه های طبیعی پاسداری کرد.

آگاهی رسانی و آموزش

یکی از مؤثرترین راه ها برای کاهش شکار غیرمجاز، افزایش آگاهی عمومی است. بسیاری از تخلفات ممکن است ناشی از ناآگاهی افراد از قوانین، اهمیت زیست محیطی گونه ها و پیامدهای اعمالشان باشد:

• نقش رسانه ها: تولید محتوای آموزشی و جذاب در مورد حیات وحش ایران، معرفی گونه های در معرض خطر و نمایش عواقب شکار غیرمجاز.
• آموزش و پرورش: گنجاندن مباحث محیط زیستی و اهمیت حفاظت از حیات وحش در سرفصل های درسی از سنین پایین.
• کمپین های عمومی: برگزاری کارگاه ها، همایش ها و کمپین های اطلاع رسانی در مناطق روستایی و جوامع محلی که بیشترین تعامل را با حیات وحش دارند.

روش های گزارش دهی تخلفات

شهروندان نقش کلیدی در شناسایی و گزارش تخلفات دارند. ایجاد و معرفی کانال های ارتباطی آسان و مطمئن برای گزارش دهی، می تواند به کشف سریع تر جرایم کمک کند:

• سامانه های آنلاین سازمان محیط زیست: پلتفرم هایی برای ثبت گزارش های مردمی و ارسال تصاویر یا مستندات.
• شماره تلفن های اضطراری: خطوط تلفن مخصوص گزارش تخلفات محیط زیستی (مانند شماره ۱۵۴۰) که امکان گزارش دهی سریع را فراهم می کنند.
• محیط بانان محلی: تشویق به برقراری ارتباط با محیط بانان در مناطق مختلف و اعتماد سازی بین مردم و محیط بانان.

حمایت از محیط بانان و طرح های حفاظتی

محیط بانان در خط مقدم حفاظت از حیات وحش قرار دارند و اغلب با خطرات جدی مواجه هستند. حمایت از آن ها و طرح های حفاظتی، برای موفقیت در مبارزه با شکار غیرمجاز ضروری است:

• تأمین امنیت و تجهیزات: افزایش امنیت جانی محیط بانان و تجهیز آن ها به امکانات و فناوری های نوین.
• پشتیبانی قانونی: حمایت قانونی از محیط بانان در مواجهه با متخلفان و تسهیل فرآیندهای قضایی مربوط به آن ها.
• پروژه های حفاظتی: مشارکت مالی و معنوی در طرح های حفاظت از گونه های خاص و احیای زیستگاه ها.

چالش ها و راهکارهای آتی

مبارزه با شکار غیرمجاز با چالش های متعددی روبرو است که نیازمند راهکارهای پایدار و بلندمدت است:

• نیاز به بازنگری مستمر در قوانین و جریمه ها: نرخ جریمه ها باید به طور سالانه و متناسب با تورم و ارزش اکولوژیکی گونه ها به روزرسانی شود تا اثر بازدارندگی خود را حفظ کند.
• تقویت یگان حفاظت: افزایش تعداد محیط بانان، آموزش های تخصصی و ارتقاء امکانات لجستیکی آن ها.
• جایگزین های اقتصادی: ارائه فرصت های اقتصادی پایدار برای جوامع محلی، تا وابستگی آن ها به شکار غیرمجاز کاهش یابد.
• استفاده از فناوری های نوین: به کارگیری پهپادها، سامانه های نظارتی هوشمند و دیتابیس های پیشرفته برای پایش و شناسایی متخلفان.

---

پرسش های متداول

آیا جریمه های شکار غیرمجاز هر سال به صورت خودکار به روزرسانی می شوند؟

خیر، جریمه های شکار غیرمجاز به صورت خودکار سالانه به روزرسانی نمی شوند، بلکه نیازمند تصویب در شورای عالی محیط زیست هستند. این فرآیند ممکن است با تاخیرهایی همراه باشد، اما تلاش بر این است که متناسب با شرایط اقتصادی و تورم، بازنگری و افزایش یابند.

مجازات حمل اسلحه شکاری بدون مجوز، علاوه بر جریمه شکار، چیست؟

حمل اسلحه شکاری بدون مجوز، خود جرم جداگانه ای است که مطابق قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات، مجازات حبس و جزای نقدی به همراه دارد. این مجازات علاوه بر جریمه و مجازات شکار غیرمجاز، اعمال خواهد شد و می تواند منجر به مصادره سلاح نیز شود.

اگر حیوانی را به اشتباه (ناخواسته) شکار کنیم، آیا باز هم مجازات دارد؟

در قانون، برای اثبات جرم، هم عنصر مادی (وقوع عمل) و هم عنصر معنوی (قصد ارتکاب) باید احراز شود. اگر بتوانید اثبات کنید که شکار کاملاً ناخواسته و بدون سوءنیت بوده است، ممکن است از مجازات حبس معاف شوید، اما جریمه نقدی و جبران ضرر و زیان محیط زیستی معمولاً همچنان اعمال خواهد شد.

آیا شکار پرندگان مهاجر نیز مشمول جریمه می شود؟

بله، شکار هر گونه پرنده، اعم از بومی یا مهاجر، بدون دریافت پروانه معتبر از سازمان حفاظت محیط زیست، جرم محسوب می شود. بسیاری از پرندگان مهاجر نیز در فهرست گونه های حمایت شده قرار دارند و شکار آن ها می تواند جریمه سنگین و حتی حبس در پی داشته باشد.

چگونه می توانم از آخرین جدول جریمه ها مطلع شوم؟

برای اطلاع از آخرین جدول جریمه ها، می توانید به وب سایت رسمی سازمان حفاظت محیط زیست ایران مراجعه کنید یا با ادارات محیط زیست استانی تماس بگیرید. این جداول معمولاً پس از تصویب و ابلاغ، در دسترس عموم قرار می گیرند.

آیا شکارچیان غیرمجاز همیشه سابقه کیفری پیدا می کنند؟

در صورت صدور حکم قطعی برای جرم شکار غیرمجاز، به ویژه در مواردی که مجازات حبس یا جزای نقدی سنگین برای فرد صادر شود، این محکومیت در سوابق کیفری فرد ثبت خواهد شد. این سابقه می تواند در آینده محدودیت هایی برای فرد ایجاد کند.

آیا برای تخریب لانه حیوانات هم جریمه تعیین شده است؟

بله، تخریب عمدی لانه، آشیانه یا زیستگاه حیوانات وحشی، حتی بدون شکار مستقیم حیوان، جرم محسوب می شود. میزان جریمه برای این تخلف معمولاً یک چهارم بهای گونه پرنده ای که آشیانه متعلق به آن است، تعیین می گردد.

---

نتیجه گیری

شکار غیرمجاز، فارغ از انگیزه های فردی، تهدیدی جدی برای بقای حیات وحش و سلامت اکوسیستم های طبیعی ایران محسوب می شود. نظام حقوقی کشور با وضع قوانین قاطعانه و تعیین نرخ جریمه های سنگین و مجازات های حبس، عزم خود را برای مقابله با این پدیده نشان داده است. از جریمه های میلیاردی برای گونه های در معرض انقراض مانند یوزپلنگ، تا مجازات های تکمیلی نظیر مصادره اموال و خدمات عمومی رایگان، همگی با هدف بازدارندگی و جبران خسارت های وارده به طبیعت طراحی شده اند.

آگاهی از این قوانین و پیامدهای آن، نه تنها برای شکارچیان و فعالان محیط زیست ضروری است، بلکه وظیفه جمعی همه شهروندان است. حفاظت از محیط زیست و حیات وحش، مسئولیتی همگانی است که نیازمند مشارکت فعال، گزارش دهی تخلفات و حمایت از نهادهای حافظ طبیعت است. با تقویت آگاهی عمومی، آموزش های مستمر و به روزرسانی قوانین، می توان امید داشت که آینده ای پایدار و غنی برای تنوع زیستی کشور رقم بخورد و نسل های آینده نیز از موهبت حیات وحش بهره مند شوند.