مالیات مهریه چگونه است؟

در حال حاضر، مهریه در نظام حقوقی ایران بر اساس ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، به طور کامل از پرداخت هرگونه مالیات معاف است و این معافیت شامل تمامی انواع مهریه اعم از نقدی و غیرنقدی می شود. با این حال، طرحی تحت عنوان «اصلاح قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و مهریه» در مجلس شورای اسلامی در دست بررسی است که در صورت تصویب نهایی و اجرایی شدن، می تواند منجر به وضع مالیات پلکانی بر مهریه های سنگین شود. این طرح با هدف کاهش مهریه های نامتعارف و کاهش حجم پرونده های قضایی مربوط به مهریه مطرح شده و پیش بینی هایی برای نحوه محاسبه و زمان پرداخت مالیات در آن گنجانده شده است.

موضوع مهریه، یکی از ارکان اساسی در عقد نکاح و از حقوق مالی مهم زوجه است که در طول تاریخ و فرهنگ ایرانی همواره از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. این حق، که در متون فقهی و قوانین مدنی به صراحت به آن اشاره شده، پس از جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که اراده کند، آن را مطالبه کند. با توجه به ابعاد حقوقی، اقتصادی و اجتماعی مهریه، و همچنین طرح های جدیدی که در خصوص نحوه پرداخت و حتی مالیات آن مطرح می شود، آگاهی از جزئیات این موضوع برای تمامی افراد جامعه، به ویژه زوجین در شرف ازدواج، حقوقدانان و مشاوران، اهمیت فزاینده ای پیدا کرده است.

در این مقاله به بررسی جامع و تخصصی وضعیت مالیات مهریه خواهیم پرداخت. ابتدا به مفهوم حقوقی و انواع مهریه اشاره می کنیم و سپس وضعیت فعلی معافیت مالیاتی آن را تشریح خواهیم کرد. در ادامه، جزئیات طرح پیشنهادی مالیات بر مهریه های سنگین را مورد تحلیل قرار داده و نحوه محاسبه و میزان مالیات (در صورت تصویب) را با ارائه مثال های کاربردی توضیح می دهیم. همچنین، مسئولیت و زمان پرداخت این مالیات احتمالی، تفاوت آن با مالیات سکه و حق ثبت مهریه، و نیز وضعیت مالیاتی مهریه های غیرنقدی و مهریه در صورت فوت، از دیگر محورهای اصلی این بحث خواهند بود تا تمامی ابهامات رایج در این زمینه برطرف شود.

مفهوم مهریه در نظام حقوقی ایران

مهریه، که ریشه ای عمیق در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران دارد، مالی است که مرد در هنگام عقد ازدواج یا پس از آن، به عنوان یک حق قانونی و شرعی، به همسر خود (زوجه) پرداخت می کند یا متعهد به پرداخت آن می شود. این تعهد مالی به مجرد عقد نکاح، برای زن ثابت و محقق می شود و او مالک بلامنازع آن می گردد. ماهیت مهریه، یک دین است که بر ذمه مرد قرار می گیرد و زن می تواند هر زمان که بخواهد و بدون نیاز به اثبات دلیل خاصی، آن را مطالبه نماید.

مهریه می تواند اشکال مختلفی داشته باشد؛ از وجه نقد و سکه های طلا (که رایج ترین نوع مهریه است) گرفته تا اموال غیرمنقول مانند خانه، زمین، یا آپارتمان. همچنین می تواند شامل اموال منقول نظیر خودرو، طلاجات، سهام، و حتی خدمات خاص با ارزش مالی مشخص باشد. شرط اساسی در تعیین مهریه این است که مال مورد نظر باید دارای ارزش مالی عرفی و قانونی باشد و قابلیت تملک توسط زوجه را دارا باشد. به عبارت دیگر، مال مجهول یا غیرقابل تحویل، نمی تواند به عنوان مهریه تعیین شود.

از منظر حقوقی، مهریه معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم می شود:

1. مهریه عندالمطالبه: در این نوع مهریه، زن می تواند هر زمان که اراده کند، حتی در حین زندگی مشترک، مهریه خود را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت فوری آن است. عدم پرداخت مهریه عندالمطالبه، حق حبس را برای زن ایجاد می کند، به این معنی که می تواند تا زمان دریافت مهریه، از تمکین خاص خودداری ورزد.
2. مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، پرداخت مهریه منوط به اثبات توانایی مالی مرد می شود. یعنی زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی مالی پرداخت آن را دارد. این نوع مهریه کمتر رایج است و اثبات استطاعت مالی مرد، بار سنگینی بر دوش زوجه قرار می دهد.

ثبت مهریه در سند رسمی ازدواج از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا این سند، یک سند لازم الاجرا محسوب می شود و در صورت عدم پرداخت مهریه از سوی زوج، زوجه می تواند با مراجعه به دفاتر اجرای ثبت یا مراجع قضایی، نسبت به مطالبه و وصول آن اقدام کند. اعتبار و قاطعیت سند رسمی، فرآیند مطالبه مهریه را به مراتب تسهیل می کند و از این رو، تاکید بر ثبت دقیق و کامل مهریه در سند ازدواج، همواره از سوی حقوقدانان مورد توصیه قرار می گیرد.

وضعیت فعلی مالیات بر مهریه: معافیت قانونی

یکی از مهم ترین و پرتکرارترین سوالات در خصوص مهریه، مربوط به مالیات مهریه است. برای رفع هرگونه ابهام، باید به صراحت اعلام کرد که بر اساس قوانین مالیاتی جاری در ایران، مهریه در حال حاضر به طور کامل از پرداخت هرگونه مالیات معاف است. این معافیت قانونی، ریشه در ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم دارد که به وضوح بر این موضوع تاکید کرده است. ماده مذکور به این معناست که دریافت مهریه توسط زوجه، چه به صورت وجه نقد، چه سکه طلا، چه ملک، خودرو یا هر دارایی دیگر، مشمول هیچ مالیاتی نمی شود.

سازمان امور مالیاتی کشور نیز بارها با صدور اطلاعیه ها و بخش نامه های رسمی، این موضوع را تایید کرده و تاکید نموده است که تا به امروز، هیچ گونه اصلاحیه یا قانون جدیدی برای لغو این معافیت یا وضع مالیات بر مهریه به تصویب نرسیده و اجرایی نشده است. بنابراین، تمامی شایعات و گمانه زنی ها در فضای مجازی یا محافل غیررسمی مبنی بر وضع مالیات بر مهریه های سنگین یا انواع خاصی از آن، از اساس نادرست بوده و فاقد وجاهت قانونی است.

در نتیجه، زوجه ای که مهریه خود را مطالبه می کند و آن را دریافت می نماید، نیازی به پرداخت مالیات بابت اصل مهریه نخواهد داشت. این حکم، فارغ از میزان و نوع مهریه است؛ چه مهریه مبلغ اندکی باشد و چه شامل تعداد زیادی سکه یا دارایی های ارزشمند. «در حال حاضر، هیچ گونه مالیات مستقیمی تحت عنوان مالیات مهریه، از زن یا مرد دریافت نمی شود و تمامی انواع مهریه، مطابق ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، از مالیات معاف هستند.»

این معافیت، نشان دهنده رویکرد حمایتی قانون گذار نسبت به حقوق مالی زن در ازدواج است. با این حال، لازم است به تفاوت هایی که در بخش های بعدی به تفصیل بررسی می شود، توجه داشت؛ از جمله تمایز مالیات مهریه با مالیات سکه و حق ثبت مهریه که هر یک ماهیت و کاربرد متفاوتی دارند.

طرح پیشنهادی مالیات بر مهریه های سنگین: ابعاد و اهداف

با وجود معافیت مالیاتی فعلی مهریه، در سالیان اخیر طرحی در مجلس شورای اسلامی با عنوان «اصلاح قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و مهریه» مطرح شده است که به طور غیررسمی از آن به عنوان «قانون جدید مالیات مهریه» یاد می شود. هدف اصلی این طرح، مقابله با معضل مهریه های سنگین و نامتعارف است که چالش های جدی حقوقی، اجتماعی و اقتصادی را برای خانواده ها و نظام قضایی کشور ایجاد کرده است. بسیاری از مردان به دلیل عدم توانایی در پرداخت مهریه های کلان، راهی زندان ها می شوند و این امر بار سنگینی را بر دوش قوه قضائیه و زندان ها تحمیل می کند.

دلایل و اهداف اصلی ارائه این طرح عبارتند از:

• کاهش مهریه های سنگین: با وضع مالیات بر مهریه های بالا، انتظار می رود زوجین و خانواده ها پیش از تعیین مهریه، با ملاحظه هزینه مالیاتی آن، به سمت تعیین مهریه های معقول تر و در توان زوج حرکت کنند.
• کاهش پرونده های قضایی: مهریه های بالا عامل بخش قابل توجهی از پرونده های دادگاه های خانواده است. با کاهش مهریه های سنگین، امید است که تعداد اختلافات و دعاوی مربوط به آن نیز کاهش یابد.
• حمایت از زوجین: هدف این طرح، ایجاد تعادل و حمایت از هر دو طرف ازدواج است. از یک سو، از مردان در برابر تعهدات مالی غیرقابل انجام محافظت می کند و از سوی دیگر، به زنانی که مهریه های معقول دارند، در وصول آن کمک می کند.
• ایجاد بازدارندگی: وضع مالیات به عنوان یک ابزار بازدارنده، زوجین را تشویق می کند تا مهریه را نه به عنوان ابزار تضمین ازدواج، بلکه به عنوان یک حق مالی معقول تعیین کنند.

این طرح، مانند هر لایحه دیگری، با دیدگاه های موافق و مخالف بسیاری روبروست. موافقان، آن را گامی در جهت اصلاح فرهنگی و کاهش آسیب های اجتماعی ناشی از مهریه های سنگین می دانند، در حالی که مخالفان معتقدند این طرح ممکن است تنها ابزار قانونی زنان برای تامین حقوق خود در صورت جدایی را تضعیف کرده و مشکلات جدیدی ایجاد کند. برخی نیز آن را دخالت در حق آزادی اراده طرفین در تعیین شروط ضمن عقد می دانند.

نکته بسیار حیاتی که باید مجدداً تاکید شود، این است که این طرح هنوز در مرحله بررسی و تصویب در مجلس شورای اسلامی است و تا این لحظه جنبه اجرایی ندارد. بنابراین، تمامی مباحث مربوط به نحوه محاسبه و پرداخت مالیات مهریه، بر اساس مفاد این طرح پیشنهادی است و تنها در صورت تصویب نهایی و ابلاغ به قانون، قابلیت اجرا پیدا خواهد کرد. پیگیری اخبار رسمی از مراجع معتبر، برای آگاهی از آخرین وضعیت این طرح ضروری است.

نحوه محاسبه و میزان مالیات مهریه (بر اساس طرح پیشنهادی)

همانطور که پیشتر اشاره شد، طرح پیشنهادی «اصلاح قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و مهریه» شامل مفادی برای وضع مالیات بر مهریه های سنگین است. این مالیات قرار است به صورت پلکانی و بر اساس تعداد سکه تعیین شود، با این هدف که زوجین به تعیین مهریه های متعارف تر تشویق شوند. در این بخش، جزئیات مربوط به میزان و نحوه محاسبه این مالیات را، بر اساس آنچه در طرح پیشنهادی آمده است، تشریح می کنیم.

جدول پلکانی مالیات بر مهریه

بر اساس مفاد طرح پیشنهادی مالیات مهریه، نرخ مالیات بسته به تعداد سکه های تعیین شده در سند ازدواج، به صورت پلکانی محاسبه خواهد شد. این ساختار پلکانی به شرح زیر است:

تعداد سکه	نرخ مالیات بر مهریه (درصد از ارزش مهریه)
تا سقف ۱۴ سکه	معاف از مالیات
از ۱۵ تا ۱۰۰ سکه	۱.۱ درصد
از ۱۰۱ تا ۲۰۰ سکه	۲ درصد
بالای ۲۰۰ سکه	۱۵ درصد

این تقسیم بندی نشان می دهد که مقادیر پایین مهریه (تا ۱۴ سکه) به طور کامل معاف از مالیات هستند، در حالی که با افزایش تعداد سکه، نرخ مالیات نیز به صورت تصاعدی افزایش می یابد تا بیشترین بازدارندگی را برای مهریه های بسیار سنگین ایجاد کند.

فرمول محاسبه مالیات مهریه

برای محاسبه دقیق میزان مالیات مهریه (در صورت تصویب طرح)، می توان از فرمول ساده زیر استفاده کرد. این فرمول، ارزش روز سکه ها را مبنای محاسبه قرار می دهد:

مالیات مهریه = (ارزش کل سکه ها × نرخ مالیات) ÷ ۱۰۰

در این فرمول، «ارزش کل سکه ها» به معنای تعداد سکه های تعیین شده ضربدر قیمت روز هر سکه (در زمان ثبت عقد) است و «نرخ مالیات» نیز بر اساس جدول پلکانی فوق مشخص می شود.

مثال عملی محاسبه مالیات مهریه

برای روشن تر شدن نحوه محاسبه، یک مثال کاربردی را بررسی می کنیم:

فرض کنید زوجین در مذاکرات پیش از ازدواج، مهریه ای معادل ۳۰۰ سکه بهار آزادی تعیین کرده اند و قیمت روز هر سکه در زمان ثبت عقد، ۱۴,۱۵۵,۰۰۰ تومان باشد. حال نحوه محاسبه مالیات مهریه بر اساس طرح پیشنهادی را پیگیری می کنیم:

1. تعیین نرخ مالیات: با توجه به اینکه تعداد سکه (۳۰۰ سکه) بیش از ۲۰۰ سکه است، نرخ مالیات بر اساس جدول پلکانی، ۱۵ درصد خواهد بود.
2. محاسبه ارزش کل سکه ها: ارزش کل سکه ها = ۳۰۰ سکه × ۱۴,۱۵۵,۰۰۰ تومان/سکه = ۴,۲۴۶,۵۰۰,۰۰۰ تومان
3. محاسبه میزان مالیات: مالیات مهریه = (۴,۲۴۶,۵۰۰,۰۰۰ تومان × ۱۵) ÷ ۱۰۰ = ۶۳۶,۹۷۵,۰۰۰ تومان

بنابراین، در این مثال، در صورت تصویب و اجرای طرح، زوجین موظف به پرداخت مبلغ ۶۳۶ میلیون و ۹۷۵ هزار تومان به عنوان مالیات ثبت مهریه خواهند بود. این مثال به خوبی نشان می دهد که در مهریه های سنگین، میزان مالیات می تواند به رقم قابل توجهی برسد که خود می تواند به عنوان یک عامل بازدارنده قوی عمل کند.

مسئولیت و زمان پرداخت مالیات مهریه (در صورت تصویب)

یکی از پرسش های اساسی در خصوص طرح احتمالی مالیات بر مهریه، این است که در صورت تصویب و اجرایی شدن، مسئولیت پرداخت آن بر عهده چه کسی خواهد بود و در چه زمانی باید پرداخت شود. این جنبه از قانون پیشنهادی، تاثیر مستقیمی بر تصمیم گیری زوجین در تعیین مهریه خواهد داشت.

در خصوص مسئولیت پرداخت، طرح پیشنهادی بر خلاف بسیاری از مالیات ها که بر عهده یک شخص خاص (مثلاً درآمددهنده یا مصرف کننده) است، رویکرد متفاوتی را در پیش گرفته است. بر اساس مفاد این طرح، مالیات ثبت مهریه به صورت مشترک بر عهده زوجین خواهد بود. این تصمیم گیری با استدلال هایی مبنی بر توزیع عادلانه فشار مالی و تشویق هر دو طرف به تعیین مهریه معقول و منطقی صورت گرفته است. به این ترتیب، انتظار می رود که هر دو خانواده، چه خانواده داماد و چه خانواده عروس، پیش از تعیین مهریه، به این بار مالی مشترک توجه کرده و در نهایت به توافقی دست یابند که هم در توان مالی آنها باشد و هم مالیات کمتری را به دنبال داشته باشد. این رویکرد می تواند از فشار یک جانبه بر مرد جلوگیری کرده و نقش زن را نیز در تصمیم گیری مسئولانه پررنگ تر سازد.

اما زمان پرداخت مالیات مهریه نیز در این طرح به وضوح مشخص شده است. در صورت اجرایی شدن این قانون، مالیات بر مهریه باید در زمان ثبت رسمی عقد نکاح در دفاتر ثبت ازدواج پرداخت شود. این بدان معناست که زوجین پیش از دریافت سند ازدواج خود، ملزم به تسویه این مالیات خواهند بود. اهمیت این زمان بندی در آن است که عدم پرداخت مالیات مهریه، می تواند به عدم امکان دریافت سند ازدواج یا رونوشت آن منجر شود. این موضوع نه تنها تبعات اداری دارد، بلکه می تواند در آینده، زوجین را در طرح دعاوی خانوادگی (مانند طلاق یا مطالبه نفقه) با مشکل مواجه سازد، چرا که سند ازدواج یکی از مدارک اساسی برای اثبات رابطه زوجیت و حقوق ناشی از آن است.

بنابراین، در صورت تصویب نهایی طرح، زوجین باید با آگاهی کامل از این مفاد، نسبت به تعیین مهریه اقدام کرده و آمادگی لازم برای پرداخت مشترک مالیات احتمالی را در زمان ثبت عقد داشته باشند.

تاکید بر این نکته ضروری است که در صورت تصویب نهایی طرح مالیات بر مهریه، مسئولیت پرداخت این مالیات بر عهده هر دو زوجین بوده و زمان پرداخت آن، هنگام ثبت رسمی عقد نکاح در دفاتر ثبت ازدواج خواهد بود.

تفاوت های کلیدی و رفع ابهامات رایج

در بحث مالیات مهریه، ابهامات و سوءتفاهم های متعددی وجود دارد که لازم است به دقت مورد بررسی قرار گیرند تا تصویری شفاف از وضعیت قانونی و مالیاتی این حق شرعی و قانونی ارائه شود. از جمله مهم ترین این ابهامات، تفاوت میان «مالیات بر مهریه»، «مالیات سکه» و «حق ثبت مهریه» و همچنین مفهوم «قانون مهریه ۱۴ سکه» است.

تفاوت مالیات بر مهریه با مالیات سکه

بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند که مالیات بر مهریه همان مالیات سکه است، در حالی که این دو مفهوم کاملاً از یکدیگر متمایزند:

• مالیات بر مهریه: همانطور که قبلاً توضیح داده شد، مهریه در حال حاضر بر اساس ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، به طور کامل از پرداخت هرگونه مالیات معاف است. حتی در صورت تصویب طرح پیشنهادی نیز، مالیات بر مهریه تنها در زمان ثبت عقد و برای مهریه های بالاتر از سقف معافیت اعمال خواهد شد و به ماهیت اصلی مهریه به عنوان یک حق مالی مربوط است.
• مالیات سکه: این نوع مالیات مربوط به خرید و فروش سکه طلا در معاملات اقتصادی و بازار است. در سالیان اخیر و به ویژه با نوسانات بازار طلا و سکه، سازمان امور مالیاتی بر سود حاصل از خرید و فروش سکه (به خصوص در حجم های بالا) مالیات بر درآمد وضع کرده است. این مالیات به ذات اقتصادی معامله سکه مربوط می شود، نه به عنوان مهریه ای که زن دریافت می کند. اگر زوجه پس از دریافت سکه های مهریه، اقدام به فروش آن ها در بازار کند و از این معامله سودی کسب نماید، این سود می تواند مشمول مالیات بر درآمد شود. بنابراین، تفاوت اساسی در این است که مالیات مهریه (در صورت تصویب) بر اصل و ثبت مهریه اعمال می شود، اما مالیات سکه بر سود حاصل از خرید و فروش آن.

تفاوت مالیات بر مهریه با حق ثبت مهریه

برخی نیز حق ثبت مهریه را با مالیات مهریه اشتباه می گیرند، در حالی که این دو نیز مفاهیم جداگانه ای هستند:

• حق ثبت مهریه: این هزینه، نوعی مالیات نیست، بلکه یک هزینه اداری است که در دفاتر ثبت ازدواج و طلاق هنگام ثبت رسمی عقد نکاح دریافت می شود. این هزینه برای ثبت رسمی و قانونی تعهد مهریه در سند ازدواج است و دریافت آن موجب می شود که مهریه دارای اعتبار اجرایی باشد و بتوان از طریق اجرای ثبت (بدون نیاز به دادگاه) آن را پیگیری کرد. میزان حق ثبت مهریه متغیر است و بر اساس تعرفه های مصوب سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، معمولاً درصدی از میزان مهریه (تا یک سقف مشخص، مثلاً ۱۱۰ سکه) را شامل می شود. هدف از دریافت این حق، صرفاً پوشش هزینه های دفتری و اداری و نظم دهی به ثبت اسناد است.

قانون مهریه ۱۴ سکه چیست؟ (رفع یک سوءبرداشت رایج)

اصطلاح «قانون مهریه ۱۴ سکه» در افکار عمومی بسیار رایج شده و معمولاً به این معنا تفسیر می شود که مرد تنها موظف به پرداخت ۱۴ سکه از مهریه است و بیش از آن را تکلیف ندارد. این تصور، یک سوءبرداشت جدی از قانون است و چنین قانونی با این عدد خاص وجود ندارد. منشاء این اصطلاح، به قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ و همچنین رویه های قضایی در خصوص اعسار از پرداخت مهریه بازمی گردد:

• قانون حمایت خانواده و سقف ۱۱۰ سکه: قانون حمایت خانواده سقف ۱۱۰ سکه را برای مطالبه مهریه تعیین کرده است. به این معنا که چنانچه مرد تا سقف ۱۱۰ سکه مهریه بدهکار باشد، زن می تواند از طریق اجرای احکام، مطالبه و وصول آن را پیگیری کند و مرد (در صورت عدم اثبات اعسار) ملزم به پرداخت است. اما اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، بار اثبات توانایی مالی مرد برای پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه، بر عهده زن قرار می گیرد.
• ریشه اصطلاح ۱۴ سکه: عدد ۱۴ سکه، بیشتر در عرف قضایی و در پرونده های اعسار (ناتوانی مالی) از پرداخت مهریه مطرح شده است. در برخی موارد، دادگاه ها برای مردانی که مدعی اعسار از پرداخت کل مهریه هستند، حکم به پرداخت ۱۴ سکه به عنوان پیش پرداخت (معمولاً به صورت نقد یا اقساط بسیار کوتاه) و سپس تقسیط مابقی (در صورت اثبات تمکن مالی) صادر می کنند. این رویه قضایی، به تدریج باعث شکل گیری این تصور نادرست شده که گویی قانون، مهریه را به ۱۴ سکه محدود کرده است. در حقیقت، این عدد، یک سقف قانونی برای مهریه نیست، بلکه تنها یک رویه در برخی آرای قضایی در موارد خاص اعسار است.

درک صحیح این تفاوت ها برای جلوگیری از بروز مشکلات حقوقی و مالی در آینده، بسیار ضروری است و به زوجین و خانواده ها کمک می کند تا با آگاهی کامل تصمیم گیری نمایند.

وضعیت مالیاتی مهریه های غیرنقدی (ملک، خودرو و… )

همانطور که قبلاً اشاره شد، مهریه می تواند به اشکال مختلفی غیر از وجه نقد یا سکه تعیین شود، از جمله املاک (خانه، زمین)، خودرو، طلاجات خاص، سهام و سایر دارایی های با ارزش. این مهریه ها، که به آن ها «مهریه های غیرنقدی» گفته می شود، در نظام حقوقی ایران کاملاً معتبر و قابل قبول هستند، مشروط بر آنکه دارای مالیت بوده و قابلیت تملک توسط زوجه را داشته باشند. ثبت رسمی این نوع مهریه ها در سند ازدواج، به آن ها اعتبار حقوقی بخشیده و امکان پیگیری قانونی را فراهم می کند.

از منظر مالیاتی، نکته مهم در خصوص مهریه های غیرنقدی نیز مشابه مهریه نقدی است: اصل مهریه، چه به صورت نقدی باشد و چه غیرنقدی، بر اساس ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، از پرداخت هرگونه مالیات معاف است. این بدان معناست که صرف تعلق گرفتن یک ملک یا خودرو به عنوان مهریه به زن، موجب تعلق مالیات بر نفس آن مهریه نمی شود.

با این حال، باید به یک نکته ظریف و مهم توجه کرد: زمانی که مهریه غیرنقدی شامل اموال منقول یا غیرمنقول (مانند ملک یا خودرو) باشد، فرآیند انتقال رسمی سند این دارایی ها از نام زوج به نام زوجه، می تواند هزینه ها و مالیات های مربوط به نقل و انتقال را در پی داشته باشد. این هزینه ها، به ذات مالیات بر مهریه نیستند، بلکه مالیات ها و عوارضی هستند که به فرآیند انتقال مالکیت هر دارایی از یک شخص به دیگری تعلق می گیرند و معمولاً در تمامی معاملات مشابه نیز مطرح می شوند.

• مالیات نقل و انتقال ملک: اگر مهریه ملک باشد، در هنگام انتقال سند مالکیت از نام مرد به نام زن در دفترخانه اسناد رسمی، هزینه هایی نظیر مالیات نقل و انتقال ملک و عوارض شهرداری ممکن است مطرح شود. این مالیات معمولاً بر عهده انتقال دهنده (در اینجا زوج) است و به عنوان جزئی از فرایند انتقال قانونی دارایی محسوب می شود.
• مالیات نقل و انتقال خودرو: به همین ترتیب، اگر مهریه خودرو باشد، هنگام انتقال سند خودرو از نام مرد به نام زن، مالیات و عوارض مربوط به نقل و انتقال خودرو دریافت خواهد شد. این هزینه ها نیز بر عهده انتقال دهنده است.

بنابراین، معافیت مالیاتی مالیات مهریه همچنان پابرجا است، اما هزینه های جانبی مربوط به نقل و انتقال رسمی دارایی های غیرنقدی، ارتباطی به مالیات بر مهریه ندارند و تنها به فرآیند تغییر مالکیت این اموال مربوط می شوند. در عمل، قضات دادگاه خانواده نیز در احکام مربوط به مهریه های غیرنقدی، تصریح می کنند که انتقال قانونی این دارایی ها (همراه با هزینه های متعلقه) باید صورت گیرد.

مالیات بر مهریه در صورت فوت (زوجه یا زوج)

مرگ یکی از زوجین، چه مرد و چه زن، می تواند وضعیت حقوقی و مالی مهریه را تحت تأثیر قرار دهد، اما این امر به طور مستقیم به معنای تعلق گرفتن مالیات مهریه بر آن نیست. در نظام حقوقی ایران، مهریه یک دین ممتاز و از حقوق مالی زن است که حتی پس از فوت نیز ماهیت خود را حفظ می کند.

در صورت فوت زوجه (زن)

چنانچه زوجه (زن) قبل از دریافت تمامی مهریه خود فوت کند، مهریه به عنوان بخشی از ترکه متوفی محسوب می شود. در این حالت، وراث قانونی زن (طبق سهم الارث تعیین شده در قانون مدنی) می توانند نسبت به مطالبه مهریه از زوج یا ماترک او اقدام کنند. مهم ترین نکته مالیاتی در این وضعیت این است که: خود مهریه در این فرآیند، همچنان معاف از مالیات است. یعنی نه زوجه در زمان حیات (اگر بخشی از آن را دریافت کرده بود) و نه وراث او پس از فوت، مشمول مالیات بر مهریه نخواهند شد.

البته، اگر دارایی هایی که زن در زمان حیات خود از بابت مهریه دریافت کرده و در دارایی های خود گنجانده بود، پس از فوت وی به ورثه منتقل شود، ممکن است در چارچوب کلی قوانین مالیات بر ارث، این دارایی ها مشمول مالیات بر ارث گردند. اما این مالیات، به ذات و ماهیت ارث مربوط است و نه به مهریه به عنوان یک حق مالی مستقل. به عبارت دیگر، مالیات بر ارث، بر تمامی اموال و دارایی های متوفی (از جمله آن هایی که از مهریه به دست آمده) در زمان انتقال به ورثه اعمال می شود و ارتباط مستقیمی با ماهیت مهریه ندارد.

در صورت فوت زوج (مرد)

اگر زوج (مرد) قبل از پرداخت کامل مهریه به همسرش فوت کند، مهریه زن به عنوان یک دین ممتاز بر ذمه متوفی باقی می ماند. طبق قانون مدنی ایران، مهریه زن بر سایر دیون متوفی (به جز برخی دیون خاص مثل هزینه های کفن و دفن) مقدم است و باید قبل از هرگونه تقسیم ارث و ترکه، از ماترک مرد پرداخت شود. به این معنا که ابتدا مهریه زن (به عنوان یک طلب ممتاز) از دارایی های باقیمانده مرد کسر و به زن پرداخت می گردد و سپس باقیمانده اموال، میان وراث قانونی او تقسیم می شود.

در این حالت نیز، خود مهریه ای که زن از ماترک شوهر خود دریافت می کند، مشمول مالیات نیست. قانون گذار در این زمینه نیز معافیت مالیاتی مهریه را حفظ کرده است. بنابراین، چه زن مهریه خود را در زمان حیات شوهر دریافت کند و چه پس از فوت او از ماترکش مطالبه نماید، هیچ مالیاتی به اصل مهریه تعلق نخواهد گرفت. تنها نکته ای که می تواند مرتبط باشد، این است که ورثه مرد، پس از کسر دیون (از جمله مهریه)، مابقی ترکه را به عنوان ارث دریافت می کنند که آن نیز مشمول قوانین مالیات بر ارث خواهد بود، اما این امر نیز به خود مهریه مربوط نیست و بر دارایی باقیمانده اعمال می شود.

در مجموع، رویکرد قانونی این است که مهریه به عنوان یک حق شرعی و قانونی، همواره از مالیات معاف است و فرآیند فوت یکی از طرفین، این معافیت را از بین نمی برد. تنها مالیات هایی که ممکن است مطرح شوند، مالیات های عمومی بر ارث یا نقل و انتقال دارایی هستند که ماهیت جدایی از مالیات مهریه دارند.

حق ثبت مهریه چیست؟

مفهوم «حق ثبت مهریه» یکی دیگر از اصطلاحاتی است که اغلب با مالیات مهریه اشتباه گرفته می شود، در حالی که این دو کاملاً از یکدیگر متمایزند. حق ثبت مهریه، در واقع هزینه ای اداری است که در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق (محضر) در زمان ثبت عقد نکاح و درج مهریه در سند ازدواج، دریافت می گردد.

حق ثبت مهریه، نوعی مالیات نیست، بلکه یک هزینه دفتری و اداری است. این هزینه برای انجام تشریفات قانونی، ثبت اطلاعات مهریه در دفاتر رسمی، و صدور سند ازدواج با پشتوانه قانونی دریافت می شود. دریافت این حق، موجب می شود که مهریه ثبت شده، دارای اعتبار رسمی و قابلیت اجرایی باشد و زن بتواند در صورت نیاز، از طریق دایره اجرای ثبت، آن را مطالبه کند، بدون اینکه لزوماً نیاز به طرح دعوا در دادگاه باشد.

ویژگی های حق ثبت مهریه عبارتند از:

• ماهیت اداری: این مبلغ، در راستای پوشش هزینه های دفتری، کارشناسی، و اداری مربوط به ثبت اسناد رسمی دریافت می شود.
• مبنای قانونی: میزان حق ثبت مهریه بر اساس تعرفه ها و بخش نامه های مصوب سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تعیین می گردد و متغیر است. این تعرفه ها به صورت دوره ای به دفاتر ازدواج ابلاغ می شوند.
• محاسبه پلکانی: معمولاً برای مهریه ها تا یک سقف مشخص (مثلاً ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا مبلغ ریالی معادل آن)، حق ثبت با یک نرخ پایه محاسبه می شود. اما اگر مهریه از این سقف فراتر رود، ممکن است نرخ حق ثبت برای بخش مازاد با درصد بالاتری تعیین شود. این اقدام نیز با هدف مدیریت و تعدیل مهریه های سنگین و غیرمتعارف صورت می گیرد.
• واریز به حساب دولت: مبالغ دریافت شده بابت حق ثبت مهریه، به حساب خزانه دولت واریز می شود.

به عبارت دیگر، حق ثبت مهریه تضمینی برای اعتبار و قابلیت اجرایی مهریه است و به زن اطمینان می دهد که تعهد مالی مرد در یک سند رسمی و معتبر ثبت شده و قابل پیگیری است. درک این تفاوت، از سردرگمی های رایج میان مفاهیم مالیاتی و اداری جلوگیری می کند.

قانون مهریه ۱۴ سکه چیست؟

یکی از اصطلاحات پرتکرار و در عین حال گمراه کننده در گفتمان عمومی و برخی محافل قضایی در مورد مهریه، «قانون مهریه ۱۴ سکه» است. لازم به تاکید است که چنین قانونی با عنوان و عدد مشخص ۱۴ سکه در نظام حقوقی ایران وجود ندارد. این عبارت بیشتر یک سوءتفاهم رایج یا تفسیری عامیانه از رویه های قضایی است که به تدریج وارد ادبیات حقوقی و اجتماعی ما شده است.

ریشه این سوءتفاهم به «قانون حمایت خانواده» مصوب سال ۱۳۹۱ بازمی گردد. در این قانون، به طور صریح، سقف «۱۱۰ سکه بهار آزادی» برای مهریه تعیین شده است، نه ۱۴ سکه. مفاد قانون حمایت خانواده در این خصوص به شرح زیر است:

1. مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه: اگر مهریه تعیین شده تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) باشد، مرد ملزم به پرداخت آن است و در صورت عدم پرداخت، زن می تواند از طریق اجرای احکام ثبت یا دادگاه، مطالبه آن را پیگیری کند. در این سقف، مرد مکلف به پرداخت است مگر اینکه اعسار (ناتوانی مالی) خود را اثبات کند.
2. مهریه بیش از ۱۱۰ سکه: اگر مهریه از ۱۱۰ سکه فراتر رود، مرد تنها به میزان ۱۱۰ سکه ملزم به پرداخت فوری یا تقسیط آن (در صورت اثبات اعسار) است. اما برای مطالبه و وصول مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، بار اثبات توانایی مالی مرد، بر عهده زوجه قرار می گیرد. این یعنی زن باید ثابت کند که مرد قادر به پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه نیز هست.

حال این سوال پیش می آید که اصطلاح «۱۴ سکه» از کجا آمده است؟ این عدد، ارتباطی به سقف قانونی مهریه ندارد، بلکه بیشتر نتیجه برخی رویه های قضایی در پرونده های اعسار (ناتوانی مالی) مرد از پرداخت مهریه است. در بسیاری از این پرونده ها، خصوصاً زمانی که مرد توانایی مالی کافی برای پرداخت کل مهریه را ندارد و دادخواست اعسار می دهد، دادگاه ممکن است:

• حکم به پرداخت فوری تعداد اندکی سکه: برای تسهیل در امور زن و رفع بخشی از نیازهای فوری او، دادگاه ممکن است حکم به پرداخت فوری تعداد محدودی سکه (مثلاً ۱۴ سکه، ۱۰ سکه، یا حتی کمتر) به عنوان پیش پرداخت صادر کند.
• تقسیط مابقی مهریه: پس از پرداخت این پیش پرداخت، مابقی مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه و در صورت اثبات تمکن، مازاد بر آن) به صورت اقساط بلندمدت (معمولاً ماهیانه یا سالیانه) تعیین می شود.

این رویه که هدفش ایجاد یک تعادل و کمک به هر دو طرف در شرایط مالی دشوار است، به تدریج باعث شده تا در افکار عمومی این تصور غلط شکل گیرد که قانون مهریه را به ۱۴ سکه محدود کرده است. در حقیقت، این عدد صرفاً یک رویکرد قضایی در برخی موارد خاص اعسار است و نه یک سقف قانونی برای میزان مهریه. اصل قانونی، همچنان بر سقف ۱۱۰ سکه تاکید دارد و هر سکه مهریه، تا سقف ۱۱۰ سکه، یک تعهد کامل و لازم الاجرا بر ذمه مرد است.

جمع بندی و نتیجه گیری

موضوع مالیات مهریه، با توجه به جایگاه مهم مهریه در فرهنگ و حقوق ایران، همواره مورد توجه عموم جامعه، به ویژه زوجین و حقوقدانان بوده است. بررسی جامع این موضوع نشان می دهد که در حال حاضر، وضعیت قانونی مهریه از منظر مالیات، شفاف و مشخص است: بر اساس ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، تمامی انواع مهریه (چه نقدی و چه غیرنقدی) به طور کامل از پرداخت هرگونه مالیات معاف هستند و تا این لحظه، هیچ قانون جدیدی برای لغو این معافیت به تصویب نرسیده است. این معافیت، حمایتی است از حق قانونی و شرعی زن که پس از جاری شدن صیغه عقد، مالکیت آن برای وی تثبیت می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن نماید.

با این وجود، نباید از طرح های پیشنهادی و گمانه زنی ها غافل شد. طرح «اصلاح قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و مهریه» که در مجلس شورای اسلامی در دست بررسی است، پیشنهاد وضع مالیات پلکانی بر مهریه های سنگین را مطرح کرده است. هدف اصلی این طرح، کاهش مهریه های نامتعارف و جلوگیری از مشکلات و پرونده های قضایی بی شمار ناشی از عدم توانایی مردان در پرداخت مهریه های کلان است. در صورت تصویب این طرح، مالیات به صورت مشترک بر عهده زوجین بوده و در زمان ثبت رسمی عقد نکاح در دفاتر ازدواج، اخذ خواهد شد. نرخ های پیشنهادی این طرح به صورت پلکانی از ۱.۱ درصد تا ۱۵ درصد از ارزش مهریه (برای مهریه های بالای ۲۰۰ سکه) متغیر است، در حالی که مهریه های تا سقف ۱۴ سکه معاف از مالیات خواهند بود.

درک تفاوت های کلیدی میان مفاهیم مشابه نیز اهمیت فراوانی دارد. «مالیات بر مهریه» نباید با «مالیات سکه» (که بر سود حاصل از خرید و فروش سکه اعمال می شود) یا «حق ثبت مهریه» (که هزینه ای اداری برای ثبت رسمی سند ازدواج است) اشتباه گرفته شود. همچنین، اصطلاح «قانون مهریه ۱۴ سکه» یک سوءبرداشت رایج از رویه های قضایی در پرونده های اعسار است و در قانون حمایت خانواده، سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی به عنوان نقطه عطف در نحوه مطالبه مهریه تعیین شده است.

در پایان، توصیه می شود که زوجین و خانواده ها پیش از تعیین مهریه، با آگاهی کامل از تمامی ابعاد حقوقی و مالیاتی آن، اقدام به تصمیم گیری نمایند. پیگیری اخبار موثق از مراجع رسمی و مشورت با وکلای متخصص و مشاوران حقوقی، می تواند از بروز بسیاری از مشکلات در آینده جلوگیری کند و به انتخاب مهریه ای منطقی و متناسب با شرایط طرفین کمک کند. مهریه، نمادی از تعهد و احترام است و باید به گونه ای تعیین شود که نه به ابزاری برای فشار تبدیل شود و نه از سوی طرفین قابل اجرا نباشد.

سوالات متداول

آیا در حال حاضر مهریه شامل مالیات است؟

خیر، بر اساس ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، مهریه در حال حاضر به طور کامل از پرداخت هرگونه مالیات معاف است و هیچ قانون جدیدی برای لغو این معافیت به تصویب نرسیده است.

در صورت تصویب قانون جدید، مالیات مهریه بر عهده کیست؟

بر اساس طرح پیشنهادی، در صورت تصویب و اجرایی شدن قانون جدید، مالیات ثبت مهریه به صورت مشترک و مساوی بر عهده زوجین خواهد بود.

آیا مهریه های غیرنقدی (مانند ملک و خودرو) هم مشمول مالیات می شوند؟

خیر، اصل مهریه غیرنقدی نیز مانند مهریه نقدی، معاف از مالیات است. اما هزینه ها و مالیات های مربوط به نقل و انتقال رسمی سند این دارایی ها از نام زوج به نام زوجه، به ذات مهریه مربوط نیست و بر عهده انتقال دهنده (زوج) است.

زمان پرداخت مالیات مهریه (در صورت تصویب طرح) چه موقع است؟

بر اساس طرح پیشنهادی، در صورت تصویب نهایی قانون، مالیات مهریه باید در زمان ثبت رسمی عقد نکاح در دفاتر ثبت ازدواج و پیش از دریافت سند ازدواج، پرداخت شود.

آیا فروش سکه های مهریه مشمول مالیات می شود؟

خود مهریه (حتی به شکل سکه) معاف از مالیات است. اما اگر زوجه پس از دریافت سکه های مهریه، اقدام به فروش آن ها در بازار کند و از این معامله سودی کسب نماید، این سود می تواند مشمول مالیات بر درآمد (مالیات سکه) شود که ماهیت متفاوتی از مالیات بر اصل مهریه دارد.