ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی
ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی
ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی به جرم تهدید می پردازد و هرگونه تهدید به قتل یا ضررهای نفسی، شرفی، مالی، یا افشای سر را نسبت به خود یا بستگان شخص، صرف نظر از تقاضای وجه یا انجام امر، جرم انگاری کرده و مجازاتی نظیر شلاق یا حبس را برای مرتکب در نظر می گیرد. این ماده نقش حیاتی در حفظ امنیت روانی و حقوق شهروندان ایفا می کند و از بروز آسیب های جدی تر جلوگیری به عمل می آورد.
در نظام حقوقی هر جامعه ای، حفظ امنیت روانی و جسمی شهروندان از جمله اولویت های اساسی به شمار می رود. جرم تهدید، یکی از رفتارهایی است که این امنیت را به مخاطره می اندازد و می تواند عواقب جبران ناپذیری برای افراد و خانواده ها در پی داشته باشد. قانون گذار ایرانی با درک این اهمیت، در قالب ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، به صورت صریح به جرم انگاری تهدید و تعیین مجازات برای آن پرداخته است. این ماده نه تنها به مقابله با رفتارهای تهدیدآمیز می پردازد، بلکه به عنوان یک بازدارنده قوی، از تضییع حقوق و سلب آرامش خاطر افراد جلوگیری می کند.
هدف از این نوشتار، ارائه یک تحلیل جامع و دقیق از ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی است. این مقاله سعی دارد تا با تشریح ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید، تبیین مصادیق مختلف آن، بررسی مجازات های مقرر و ذکر نکات حقوقی و تفسیری مهم، راهنمایی کاربردی و قابل اتکاء برای طیف وسیعی از مخاطبان، اعم از عموم مردم، دانشجویان حقوق، وکلا و مشاوران حقوقی فراهم آورد. درک عمیق از این ماده قانونی به افراد کمک می کند تا از حقوق خود آگاه شده و در مواجهه با رفتارهای تهدیدآمیز، مسیر صحیح قانونی را طی کنند.
متن کامل ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)
متن دقیق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی که در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ اصلاحیه ای را تجربه کرده است، به شرح زیر است:
«هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشاء سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از این که به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.»
این ماده، در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی قرار دارد و اهمیت آن در حفظ نظم عمومی و حمایت از حقوق فردی شهروندان، غیرقابل انکار است. تبیین جزئیات این ماده قانونی، سنگ بنای درک صحیح از جرم تهدید و پیامدهای حقوقی آن محسوب می شود.
تبیین کلی و شرح ماده ۶۶۹: جرم تهدید به زبان ساده
ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی به روشنی هرگونه تهدید به آسیب رساندن به جان، آبرو، مال یا افشای اسرار یک فرد یا بستگان او را جرم انگاری می کند. نکته حائز اهمیت این است که این جرم حتی اگر تهدیدکننده هیچ خواسته مشخصی از قبیل پول، مال یا انجام کاری را مطرح نکرده باشد، محقق می شود. صرف تهدید کردن به یکی از اشکال مذکور برای تحقق جرم کفایت می کند.
عبارت به هر نحو در این ماده نشان دهنده گستردگی شمول آن است. بدین معنا که تهدید می تواند به صورت کلامی، کتبی، از طریق حرکات و اشارات، یا با استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی مانند تلفن، پیامک، ایمیل و شبکه های اجتماعی صورت پذیرد. هدف مقنن، ایجاد یک چتر حمایتی فراگیر برای قربانیان تهدید بوده تا فارغ از شیوه اعمال تهدید، بتوانند از حمایت قانونی برخوردار شوند.
ضررهای نفسی: این عبارت به هرگونه آسیب جسمانی یا روانی اشاره دارد که ممکن است به فرد یا بستگان او وارد شود، از جمله جراحت، ضرب و شتم یا حتی ایجاد ترس و اضطراب شدید.
ضررهای شرفی: این نوع ضرر، حیثیت، آبرو، ناموس یا اعتبار اجتماعی فرد را هدف قرار می دهد و شامل افعال یا اقوالی می شود که موجب هتک حرمت یا بدنامی شخص گردد.
ضررهای مالی: منظور از آن، تهدید به تخریب اموال، سرقت، ایجاد ورشکستگی یا هرگونه عملی است که به از بین رفتن یا کاهش ارزش دارایی های مادی فرد منجر شود.
افشای سر: این بخش شامل تهدید به فاش کردن اسرار خصوصی، شغلی، خانوادگی یا هرگونه اطلاعات محرمانه ای است که افشای آن می تواند به فرد آسیب برساند.
بنابراین، این ماده از افراد در برابر طیف وسیعی از آسیب ها محافظت می کند و با تاکید بر عدم نیاز به تقاضای وجه یا انجام امر، نشان می دهد که صرف اقدام به تهدید، به خودی خود، یک فعل مجرمانه است و نیازی به وجود انگیزه خاص یا تحقق نتیجه مطلوب تهدیدکننده نیست.
ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید (تحلیل حقوقی دقیق)
هر جرمی در نظام حقوقی ایران دارای سه رکن اساسی است که بدون وجود هر یک از آن ها، جرم محقق نخواهد شد. جرم تهدید نیز از این قاعده مستثنی نیست:
الف. رکن قانونی
رکن قانونی جرم تهدید، به صراحت در ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب ۱۳۷۵ و اصلاحیه سال ۱۳۹۹ آن تبیین شده است. این ماده، مبنای قانونی برای جرم انگاری عمل تهدید و تعیین مجازات برای مرتکب آن را فراهم می آورد. وجود نص صریح قانونی، از اصول بنیادین حقوق جزا یعنی اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها (nullum crimen, nulla poena sine praevia lege) نشأت می گیرد.
ب. رکن مادی
رکن مادی جرم، شامل تمامی عناصر عینی و خارجی است که برای تحقق جرم ضروری هستند. در جرم تهدید، این عناصر عبارتند از:
رفتار مجرمانه: تهدید به هر نحو
رفتار مجرمانه در جرم تهدید، عبارت از تهدید کردن است. این تهدید می تواند اشکال بسیار متنوعی داشته باشد و قانون گذار با به کار بردن عبارت به هر نحو، تمامی طرق ممکن را شامل دانسته است:
- کلامی: تهدید شفاهی و رو در رو، یا از طریق تلفن.
- کتبی: تهدید از طریق نامه، دست نوشته، پیامک، ایمیل، یا انتشار در فضای مجازی.
- عملی و اشاره ای: انجام حرکات یا رفتارهایی که دلالت بر تهدید دارند، مانند نمایش سلاح یا انجام حرکات خاص با دست.
- از طریق ابزارهای نوین ارتباطی: تهدید در شبکه های اجتماعی، پیام رسان ها، وب سایت ها و سایر بسترهای دیجیتال.
مهم این است که رفتار تهدیدآمیز به گونه ای باشد که مخاطب آن را به عنوان یک خطر جدی و محتمل درک کند.
موضوع تهدید
موضوع تهدید، به نوع ضرری اشاره دارد که مرتکب، قربانی را به آن تهدید می کند. ماده ۶۶۹ انواع مشخصی از ضررها را ذکر کرده است:
- قتل: تهدید به از بین بردن جان شخص یا بستگان او.
- ضررهای نفسی: آسیب های جسمی و روحی. این شامل هرگونه صدمه فیزیکی (مانند ضرب و جرح) و همچنین آسیب های روانی (مانند ایجاد ترس و اضطراب شدید، مختل کردن آرامش روانی) می شود.
- ضررهای شرفی: ضرر به حیثیت، آبرو، ناموس و اعتبار اجتماعی فرد. این می تواند از طریق فاش کردن اطلاعات شرم آور، تهمت زدن، یا انتشار اکاذیب صورت گیرد.
- ضررهای مالی: تخریب اموال، سرقت، ورشکستگی، وارد آوردن ضررهای اقتصادی به فرد یا بستگانش.
- افشای سر: فاش کردن اسرار خصوصی، شغلی، خانوادگی یا هرگونه اطلاعات محرمانه ای که افشای آن می تواند به فرد آسیب وارد کند. این سر باید ماهیت محرمانه داشته باشد و افشای آن موجب ضرر شود.
متعلق تهدید: نسبت به خود یا بستگان او
تهدید باید متوجه شخص تهدیدشونده یا بستگان او باشد. مفهوم بستگان در اینجا عام است و شامل تمامی اشخاصی می شود که از نظر عاطفی یا حقوقی به شخص قربانی وابسته هستند، از جمله همسر، فرزندان، والدین، خواهر و برادر، و حتی در برخی تفاسیر، نزدیکان عاطفی که رابطه خویشاوندی نسبی یا سببی ندارند اما پیوند نزدیک با فرد دارند.
اثر رفتار: رسیدن تهدید به سمع مخاطب یا اطلاع او
برای تحقق رکن مادی جرم تهدید، لازم است که تهدید به اطلاع مخاطب (شخص تهدیدشونده یا بستگان او) برسد. بدون آگاهی مخاطب از تهدید، جرم محقق نمی شود. به عبارت دیگر، تهدید باید حالت ایجاب داشته باشد و به نوعی به مخاطب ابلاغ گردد. این ابلاغ می تواند مستقیم (رو در رو) یا غیرمستقیم (تلفن، پیامک، نامه) باشد.
شرط توانایی نسبی: آیا تهدیدکننده باید قادر به انجام تهدید باشد؟
در خصوص این شرط، دیدگاه های حقوقی متفاوتی وجود دارد و رویه قضایی نیز همواره یکسان نبوده است. برخی حقوق دانان معتقدند که تهدید باید به گونه ای باشد که در وضعیت خاص، امکان عملی شدن آن وجود داشته باشد و مخاطب از آن بترسد. یعنی اگر تهدیدکننده فردی ناتوان باشد و تهدید او به وضوح غیرقابل اجرا باشد، ممکن است جرم تهدید محقق نشود. اما دیدگاه غالب بر این است که صرف جدی بودن تهدید و ایجاد ترس در مخاطب کافی است و لزوماً نیازی به توانایی مطلق و بالفعل تهدیدکننده برای اجرای تهدید نیست؛ بلکه توانایی نسبی یا محتمل نیز کفایت می کند. مهم ادراک قربانی از خطر و جدی تلقی کردن تهدید است.
ج. رکن معنوی (سوءنیت)
رکن معنوی جرم، قصد و اراده مرتکب را در انجام فعل مجرمانه شامل می شود. در جرم تهدید:
سوءنیت عام: قصد انجام فعل تهدید
برای تحقق جرم تهدید، سوءنیت عام کافی است. یعنی مرتکب باید قصد و اراده انجام عمل تهدید را داشته باشد و بداند که در حال تهدید کردن دیگری است. وی باید با علم به اینکه عملش مصداق تهدید است و با اراده آزاد خود، اقدام به تهدید کند.
عدم نیاز به سوءنیت خاص: عدم نیاز به قصد تحقق نتیجه یا خواسته مشخص
جرم تهدید از جرایم مطلق است و برای تحقق آن، نیازی به وجود سوءنیت خاص یا قصد تحقق نتیجه تهدید نیست. یعنی تهدیدکننده لزوماً قصد ندارد تهدید خود را عملی کند یا لزوماً به دنبال دستیابی به یک خواسته مشخص (مانند دریافت پول یا انجام کاری از سوی قربانی) نیست. صرف بیان تهدید با علم و اراده، جرم را محقق می کند و حتی اگر تهدیدکننده قصد اجرای تهدید را نداشته باشد، اما با بیان آن موجب ترس و نگرانی قربانی شود، جرم تهدید محقق شده است.
مصادیق و انواع خاص تهدید
تهدید می تواند در اشکال و با اهداف گوناگونی نمود پیدا کند که هر یک ویژگی های خاص خود را دارند:
تهدید به قتل
تهدید به قتل، یکی از جدی ترین مصادیق تهدید است که می تواند موجبات ترس و وحشت عمیق را در قربانی فراهم آورد. در این نوع تهدید، مرتکب، شخص یا بستگان او را به از بین بردن جانشان تهدید می کند. تفاوت تهدید به قتل با شروع به قتل در این است که در تهدید به قتل، صرفاً قصد و اراده برای بیان تهدید وجود دارد و هنوز وارد مرحله اجرای عمل مجرمانه (قتل) نشده ایم؛ اما در شروع به قتل، مرتکب گام های عملی برای اجرای قتل را برداشته است، هرچند به نتیجه نرسیده باشد. مهم است که این تهدید، جدی و باورپذیر باشد.
تهدید به ضررهای نفسی
این نوع تهدید شامل آسیب های جسمی و روانی است. تهدید به ضرب و جرح، قطع عضو، جراحت یا هرگونه صدمه بدنی از مصادیق ضررهای جسمی است. از سوی دیگر، تهدید به ایجاد ترس، اضطراب شدید، سلب آرامش روانی، یا تحت فشار قرار دادن روحی نیز در دسته ضررهای نفسی قرار می گیرد. این تهدیدات می توانند به شدت سلامت روانی قربانی را تحت تاثیر قرار دهند.
تهدید به ضررهای شرفی
ضررهای شرفی به آسیب رساندن به آبرو، حیثیت، ناموس و اعتبار اجتماعی فرد یا بستگان او مربوط می شود. مصادیق آن شامل تهدید به فاش کردن اطلاعات شخصی شرم آور، پخش شایعات دروغ، هتک حرمت، یا هر عملی که موجب بدنامی و تخریب وجهه اجتماعی فرد گردد. این نوع تهدید می تواند عواقب اجتماعی و خانوادگی جبران ناپذیری برای قربانی داشته باشد.
تهدید به ضررهای مالی
در این حالت، تهدیدکننده قربانی را به آسیب رساندن به اموال یا دارایی های او تهدید می کند. نمونه های آن عبارتند از: تهدید به تخریب منزل، خودرو یا سایر اموال، تهدید به سرقت، تهدید به ورشکستگی، یا ایجاد هرگونه ضرر اقتصادی. این نوع تهدید می تواند با هدف اخاذی یا صرفاً به قصد انتقام گیری صورت گیرد.
تهدید به افشای سر
تهدید به افشای سر، زمانی مطرح می شود که فرد تهدیدکننده، قربانی را به فاش کردن اسرار خصوصی، شغلی، خانوادگی یا هرگونه اطلاعات محرمانه ای تهدید کند که افشای آن ها می تواند به حیثیت، شغل، روابط یا زندگی شخصی قربانی آسیب جدی وارد کند. این اسرار می توانند شامل اطلاعات مالی محرمانه، جزئیات روابط شخصی، یا هرگونه اطلاعاتی باشند که افشای آن ها برای صاحب آن زیان بار است. نکته مهم این است که آن سر باید ماهیت محرمانه داشته باشد و افشای آن موجب ضرر واقعی شود.
تهدید در فضای مجازی و اینترنت
با گسترش فناوری و شبکه های اجتماعی، تهدید در فضای مجازی به یکی از مصادیق رایج جرم تهدید تبدیل شده است. تهدید از طریق پیامک، ایمیل، دایرکت در اینستاگرام، پیام در تلگرام یا واتس اپ، یا انتشار محتوای تهدیدآمیز در صفحات عمومی شبکه های اجتماعی، همگی در شمول ماده ۶۶۹ قرار می گیرند. ادله اثبات جرم در این موارد شامل پرینت مکالمات، اسکرین شات از پیام ها، گزارش کارشناسان پلیس فتا و شهادت شهود است. قربانیان این نوع تهدید می توانند با مراجعه به پلیس فتا و سپس دادسرای عمومی و انقلاب، پیگیری قانونی کنند. طبق نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۰/۱۸۵ مورخ ۱۴۰۰/۰۳/۳۱ اداره کل حقوقی قوه قضائیه، شرط تحقق جرائم توهین یا تهدید از طریق تلفن، استماع الفاظ یا رسیدن اعمال موضوع جرم به مخاطب است و از طريق تلفنی و پیامکی نیز محقق می شود.
نکات حقوقی و تفسیری مهم ماده ۶۶۹
تفسیر ماده ۶۶۹ و درک ظرایف حقوقی آن، برای کاربرد صحیح این قانون ضروری است:
آیا تهدید به اعلام جرم جرم است؟
تهدید به اعلام جرم، به معنای تهدید یک فرد به اینکه جرم ارتکابی او به مراجع قضایی گزارش داده خواهد شد، به طور کلی جرم تهدید محسوب نمی شود. چرا که این عمل، در واقع انجام یک وظیفه قانونی یا مطالبه حق است و هدف آن جلوگیری از تضییع حق و اجرای عدالت است. اگر فردی جرمی مرتکب شده باشد، اعلام آن به مراجع ذی صلاح نه تنها تهدید نیست، بلکه می تواند یک تکلیف قانونی باشد. با این حال، اگر اعلام جرم، صرفاً بهانه ای برای اخاذی یا رسیدن به مقاصد غیرقانونی باشد، ممکن است تحت عنوان جرایم دیگر مورد بررسی قرار گیرد.
آیا تهدید به مطالبه حق جرم است؟
مشابه مورد فوق، تهدید به مطالبه حق (مانند تهدید به طرح شکایت حقوقی، اجرای یک قرارداد یا اعمال حق فسخ) جرم نیست. شهروندان حق دارند برای احقاق حقوق خود به مراجع قضایی مراجعه کنند یا از طرق قانونی دیگر اقدام نمایند. این اقدامات، در صورتی که در چارچوب قانون و بدون اعمال خشونت یا اجبار نامشروع انجام شوند، جرم تهدید تلقی نمی شوند.
تفاوت جرم تهدید با جرایم مشابه
جرم تهدید ممکن است با سایر جرایم اشتباه گرفته شود، لذا تفکیک آن ها از یکدیگر اهمیت دارد:
- توهین: توهین به معنای به کار بردن الفاظ رکیک یا انجام رفتاری است که موجب هتک حرمت شخص شود، اما لزوماً شامل تهدید به آینده ای خطرناک نیست.
- افترا: افترا به معنای نسبت دادن یک جرم به دیگری است در حالی که مرتکب می داند آن فرد جرمی مرتکب نشده است. در افترا، هدف آسیب به آبرو است اما از طریق اتهام زدن به یک جرم.
- اخاذی: اخاذی (تحصیل مال نامشروع) معمولاً شامل تهدید است، اما هدف اصلی آن کسب مال یا منفعت است و تهدید ابزاری برای رسیدن به این هدف است. ماده ۶۶۹ صرف تهدید را جرم می داند، حتی بدون تقاضای مال. اگر تهدید به اخاذی منجر شود، جرم اخاذی محقق شده و مجازات آن شدیدتر است.
- کلاهبرداری: کلاهبرداری شامل فریب و اغفال قربانی برای بردن مال او است و عنصر تهدید، جزء ارکان اصلی آن نیست.
شرط جدی بودن تهدید: آیا تهدید شوخی آمیز هم جرم است؟
برای تحقق جرم تهدید، لازم است که تهدید جدی و واقعی تلقی شود و قابلیت ایجاد ترس و نگرانی در مخاطب را داشته باشد. تهدید شوخی آمیز یا بیان عبارات مبهم و کلی (مانند می دانم چطور حالت را جا بیاورم بدون ذکر جزئیات ضرر) که عرفاً جدی تلقی نمی شود و موجب خوف نگردد، معمولاً مصداق جرم تهدید نیست. تشخیص جدی بودن تهدید بر عهده قاضی است که با توجه به اوضاع و احوال، شخصیت طرفین و نحوه بیان تهدید صورت می گیرد.
شرط جدی بودن تهدید و ایجاد خوف در مجنی علیه، از اصول تفسیری مهم در ماده ۶۶۹ است که تمییز آن از سخنان بی اثر یا شوخی آمیز را بر عهده قاضی قرار می دهد. صرف بیان عباراتی مبهم بدون ذکر نوع ضرر مشخص، معمولاً نمی تواند مصداق جرم تهدید تلقی شود.
تهدید نسبت به اشخاص حقوقی: بررسی امکان شمول ماده ۶۶۹
هرچند منطوق ماده ۶۶۹ لفظ «دیگری» را به کار برده که ظاهراً ناظر به اشخاص حقیقی است، اما با توجه به ماده ۵۸۸ قانون تجارت که اشخاص حقوقی را نیز دارای حقوق و تکالیف می داند، و همچنین اصول کلی حمایت از منافع و آبروی اشخاص حقوقی، در خصوص مواردی که تهدید به ضررهای مالی یا شرفی متوجه یک شخص حقوقی (مانند شرکت یا مؤسسه) باشد، می توان با استناد به ماده ۵۸۸ قانون تجارت، ماده ۶۶۹ را نیز در صورت مطابقت با مفاد آن، نسبت به اشخاص حقوقی نیز قابل اعمال دانست. البته این موضوع در رویه قضایی نیاز به تبیین و وحدت رویه بیشتری دارد.
آیا تقاضای وجه یا انجام امر شرط تحقق جرم است؟
همانطور که در متن ماده ۶۶۹ به صراحت ذکر شده است، اعم از این که به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، نشان می دهد که تقاضای وجه یا انجام امر شرط تحقق جرم نیست. صرف تهدید به یکی از اشکال ذکر شده، برای تحقق جرم کافی است و وجود یا عدم وجود درخواست خاصی از سوی تهدیدکننده، تأثیری در جرم بودن عمل او ندارد. این ویژگی، جرم تهدید را از جرایمی مانند اخاذی که در آن تقاضای مال یا انجام کاری رکن اصلی است، متمایز می کند.
مجازات جرم تهدید بر اساس ماده ۶۶۹
مجازات مقرر برای جرم تهدید بر اساس ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، شلاق تا ۷۴ ضربه یا حبس از یک ماه تا یک سال است. این مجازات ها از نوع تعزیری هستند و قاضی با توجه به اوضاع و احوال پرونده، شخصیت مرتکب، میزان جدیت تهدید و آثار آن بر قربانی، می تواند یکی از این دو مجازات را انتخاب کرده یا میزان آن را در دامنه قانونی تعیین کند. این اختیارات قاضی در انتخاب مجازات، به منظور تحقق عدالت قضایی و متناسب سازی مجازات با جرم ارتکابی است.
جنبه عمومی و خصوصی جرم تهدید: آیا جرم تهدید قابل گذشت است؟
تعیین اینکه یک جرم دارای جنبه عمومی است یا خصوصی، در نحوه پیگیری و امکان گذشت از آن تأثیرگذار است. در خصوص جرم تهدید، دیدگاه غالب حقوقی و رویه قضایی بر این است که جرم تهدید دارای هر دو جنبه عمومی و خصوصی است. این بدان معناست که:
- جنبه خصوصی: این جنبه مربوط به حق شاکی خصوصی (قربانی) است. شاکی می تواند از شکایت خود صرف نظر کند (گذشت نماید) که این گذشت معمولاً منجر به توقف تعقیب کیفری و صدور قرار موقوفی تعقیب می شود.
- جنبه عمومی: با این حال، به دلیل اهمیت حفظ امنیت روانی جامعه و جلوگیری از اختلال در نظم عمومی، حتی با گذشت شاکی خصوصی نیز، جنبه عمومی جرم باقی می ماند. این بدان معناست که دادگاه می تواند با در نظر گرفتن مصالح عمومی، مجازات تعزیری (حبس یا شلاق) را برای متهم تعیین کند. هرچند در بسیاری از موارد عملی، گذشت شاکی خصوصی می تواند در کاهش مجازات یا تخفیف آن توسط قاضی مؤثر باشد.
تشدید مجازات در صورت تحقق نتیجه تهدید
اگر تهدید صرفاً یک مقدمه برای ارتکاب جرمی دیگر باشد و آن جرم نیز محقق شود، مجازات جرم اصلی اعمال خواهد شد و در برخی موارد، ممکن است تهدید به عنوان یکی از عناصر تشدیدکننده مجازات جرم اصلی در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، اگر تهدید به اخاذی منجر شود، مرتکب به مجازات جرم اخاذی محکوم خواهد شد که معمولاً شدیدتر از مجازات صرف تهدید است. همچنین در صورت اجتماع جرایم (ارتکاب چند جرم)، دادگاه می تواند مجازات های جداگانه یا مجازات اشد را بر اساس قواعد تعدد جرم تعیین کند.
رویه های قضایی و نظریات مشورتی مرتبط
رویه های قضایی و نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه، نقش مهمی در تبیین و تفسیر قوانین دارند:
بررسی آراء وحدت رویه دیوان عالی کشور
آراء وحدت رویه دیوان عالی کشور، به منظور ایجاد رویه واحد در شعب دادگاه ها صادر می شوند و برای تمامی محاکم لازم الاتباع هستند. در خصوص ماده ۶۶۹، اگرچه آراء وحدت رویه مستقیمی که تمام ابعاد این ماده را پوشش دهد کمتر به چشم می خورد، اما آراء مرتبط با جرایم مشابه یا اصول کلی حقوق جزا، می توانند در تفسیر آن راهگشا باشند. به عنوان مثال، آراء مربوط به قابلیت اثبات جرایم در فضای مجازی یا مفهوم سوءنیت در جرایم تعزیری، در پرونده های تهدید کاربرد دارند.
اشاره به مهم ترین نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه
نظریات مشورتی، پاسخ های اداره کل حقوقی به ابهامات قضات و حقوق دانان است و هرچند الزام آور نیستند، اما جنبه ارشادی و تفسیری قوی دارند. نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۰/۱۸۵ مورخ ۱۴۰۰/۰۳/۳۱ که پیشتر نیز به آن اشاره شد، تصریح می کند که جرایم توهین یا تهدید از طریق تلفن یا پیامک نیز قابل تحقق هستند و شرط آن، استماع الفاظ یا رسیدن اعمال موضوع جرم به مخاطب است. این نظریه به خصوص در پرونده های تهدید در فضای مجازی و از طریق ابزارهای نوین ارتباطی بسیار حائز اهمیت است و مسیر پیگیری قانونی این نوع تهدیدات را روشن تر می سازد.
ارائه مثال های عملی از پرونده های واقعی
برای روشن شدن مفهوم، مثال های عملی می توانند مفید باشند:
- مثال ۱ (تهدید کلامی): فردی در یک مجادله لفظی، به طرف مقابل می گوید: اگر شکایت کنی، جانت را می گیرم. این عبارت، مصداق تهدید به قتل است و حتی اگر قصد واقعی انجام آن نباشد، می تواند جرم تهدید را محقق کند.
- مثال ۲ (تهدید پیامکی): شخصی با ارسال پیامک به همکار سابق خود می نویسد: اگر از من پول ندهی، اسرار خانوادگی ات را فاش می کنم. این تهدید به افشای سر با هدف اخاذی، جرم تهدید را محقق می سازد.
- مثال ۳ (تهدید در فضای مجازی): فردی در صفحه اینستاگرامی دیگری کامنت می گذارد: اموالت را به آتش می کشم. این تهدید به ضرر مالی است که در فضای مجازی صورت گرفته و قابل پیگیری است.
نحوه شکایت و پیگیری حقوقی جرم تهدید
پیگیری قضایی جرم تهدید، مستلزم طی مراحل مشخصی است:
مراحل طرح شکایت کیفری
- مراجعه به دادسرا: شاکی ابتدا باید به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم یا محل اقامت متهم مراجعه کند.
- تنظیم و ثبت شکوائیه: شکوائیه (دادخواست کیفری) باید به صورت مکتوب و شامل مشخصات شاکی و متهم، شرح دقیق واقعه تهدید، زمان و مکان وقوع آن و ادله اثبات جرم باشد. این شکوائیه معمولاً در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت می شود.
- تحقیقات مقدماتی: پس از ثبت شکوائیه، پرونده به شعبه بازپرسی یا دادیاری ارجاع می شود. مقام قضایی با احضار طرفین، استماع اظهارات، جمع آوری ادله و انجام تحقیقات لازم، به بررسی صحت و سقم ادعای تهدید می پردازد.
- صدور قرار: در صورت کافی بودن دلایل، قرار جلب به دادرسی یا کیفرخواست صادر و پرونده به دادگاه کیفری دو ارسال می شود. در غیر این صورت، قرار منع تعقیب صادر خواهد شد.
مدارک و ادله اثبات جرم
جمع آوری و ارائه ادله اثبات جرم، نقش حیاتی در موفقیت پرونده تهدید دارد. این ادله می تواند شامل موارد زیر باشد:
- شهادت شهود: اگر تهدید در حضور شاهد یا شاهدانی رخ داده باشد.
- پیامک ها، ایمیل ها، چت ها: پرینت یا اسکرین شات از مکالمات تهدیدآمیز در تلفن همراه، ایمیل یا شبکه های اجتماعی.
- تماس های ضبط شده: در صورتی که مکالمات تلفنی با رعایت قوانین مربوط به ضبط مکالمات، ضبط شده باشند.
- دست نوشته ها و نامه ها: هرگونه مدرک کتبی که حاوی تهدید باشد.
- گزارش کارشناسان: در مواردی که نیاز به بررسی های فنی (مانند احراز هویت در فضای مجازی) باشد، کارشناسان پلیس فتا می توانند گزارش ارائه دهند.
نقش وکیل در پرونده های تهدید
حضور وکیل متخصص در پرونده های تهدید می تواند تأثیر بسزایی در روند پرونده و احقاق حقوق شاکی یا دفاع از متهم داشته باشد. وکیل با آگاهی از قوانین، رویه های قضایی و فنون دفاعی، می تواند:
- شکوائیه را به نحو صحیح و مستدل تنظیم کند.
- ادله اثبات جرم را به بهترین شکل جمع آوری و ارائه نماید.
- در مراحل تحقیقات مقدماتی و دادگاه، از موکل خود دفاع کند.
- مشاوره های حقوقی لازم را ارائه داده و راهنمایی های عملی را برای قربانیان تهدید بیان کند.
توصیه های عملی به قربانیان تهدید در لحظه وقوع
- حفظ خونسردی: در وهله اول، خونسردی خود را حفظ کرده و از واکنش های هیجانی پرهیز کنید.
- جمع آوری مستندات: بلافاصله هرگونه مدرکی دال بر تهدید (پیامک، ایمیل، تماس ضبط شده و…) را جمع آوری و حفظ کنید. در صورت تهدید کلامی، جزئیات دقیق آن را یادداشت نمایید.
- اطلاع رسانی: موضوع را به یک فرد مورد اعتماد (مانند اعضای خانواده، دوست یا همکار) اطلاع دهید تا در صورت نیاز بتواند شهادت دهد.
- مشاوره حقوقی: در اسرع وقت با یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب مشورت کنید تا از حقوق خود آگاه شوید و بهترین مسیر قانونی را انتخاب نمایید.
- پرهیز از تحریک: از تحریک فرد تهدیدکننده یا ورود به بحث و جدل بیشتر خودداری کنید.
نتیجه گیری
ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، به عنوان یک ابزار قانونی مهم، در حمایت از امنیت روانی و حقوق شهروندان در برابر رفتارهای تهدیدآمیز عمل می کند. این ماده با جرم انگاری انواع ضررهای نفسی، شرفی، مالی و افشای سر، و تاکید بر عدم نیاز به تقاضای وجه یا انجام امر، دامنه شمول وسیعی دارد و به مقابله با تهدید در اشکال سنتی و نوین (از جمله فضای مجازی) می پردازد. درک دقیق ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید، تفاوت آن با سایر جرایم و آگاهی از رویه های قضایی و نحوه پیگیری قانونی، برای تمامی افراد جامعه ضروری است. آگاهی از حقوق خود و اقدام به موقع و صحیح قانونی، می تواند به حفظ امنیت فردی و اجتماعی کمک شایانی نماید.
برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در زمینه پرونده های تهدید و سایر دعاوی کیفری، می توانید با وکلای مجرب و متخصص ما تماس بگیرید و از حقوق خود دفاع کنید. تیم حقوقی ما آماده ارائه خدمات مشاوره ای و وکالتی در تمامی مراحل پرونده، از طرح شکایت تا اجرای حکم، می باشد.
منابع
- قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، مصوب ۱۳۷۵ با اصلاحات بعدی.
- کتب حقوق جزای اختصاصی (مانند دکتر میرمحمد صادقی، دکتر حسین آقایی نیا، دکتر ایرج گلدوزیان).
- آراء وحدت رویه دیوان عالی کشور (در صورت وجود آراء مرتبط).
- نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه، به ویژه نظریه شماره ۷/۱۴۰۰/۱۸۵ مورخ ۱۴۰۰/۰۳/۳۱.
- مقالات و پژوهش های معتبر حقوقی در حوزه جرایم علیه اشخاص و حیثیت معنوی.