درخواست صدور اجرائیه چک صیادی
درخواست صدور اجرائیه چک صیادی
درخواست صدور اجراییه چک صیادی فرآیندی قانونی است که به دارنده چک برگشتی امکان می دهد بدون نیاز به طرح دعوای حقوقی طولانی، مستقیماً از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برای وصول وجه چک اقدام کند. این روش بر پایه ماده ۲۳ قانون اصلاح صدور چک استوار بوده و سرعت و کارایی بالایی در پیگیری مطالبات دارد. قانونگذار با ارائه این راهکار، گامی مهم در جهت حمایت از حقوق دارندگان چک و افزایش اعتبار اسناد تجاری برداشته است تا چرخه مالی کشور روان تر و با اطمینان بیشتری جریان یابد.
چک صیادی به واسطه ثبت در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، از ضمانت اجرایی قوی تری نسبت به چک های عادی برخوردار است. در گذشته، وصول وجه چک برگشتی غالباً مستلزم طرح دعاوی حقوقی زمان بر و پیچیده در دادگاه ها بود که هزینه های فراوانی را نیز به دارنده چک تحمیل می کرد. اما با اصلاحیه قانون صدور چک در سال ۱۳۹۷ و اجرایی شدن آن از سال ۱۴۰۰، دارندگان چک های صیادی برگشتی می توانند با طی کردن مراحل مشخص و کوتاه، از مزایای صدور مستقیم اجراییه بهره مند شوند. این قابلیت، امکان توقیف فوری اموال صادرکننده و پیگیری سریع مطالبات را فراهم می آورد و از این رو، آگاهی از تمامی ابعاد، شرایط و مراحل قانونی آن برای افراد درگیر با چک های برگشتی، صاحبان کسب وکارها، و حتی وکلا و مشاوران حقوقی ضروری است. این مقاله به تفصیل به بررسی جوانب مختلف درخواست صدور اجراییه چک صیادی، از شرایط لازم و مراحل عملیاتی تا نکات حقوقی کلیدی و نمونه متن درخواست، می پردازد تا راهنمایی جامع و کاربردی برای تمامی مخاطبان باشد.
اجراییه چک صیادی چیست و چرا راهکاری سریع محسوب می شود؟
اجراییه چک صیادی، دستور قضایی لازم الاجرایی است که به دارنده چک برگشتی امکان می دهد بدون نیاز به طرح دعوای حقوقی و طی فرآیند دادرسی طولانی، مستقیماً برای وصول وجه چک اقدام کند. هدف اصلی این سازوکار، تسریع در روند وصول مطالبات و کاهش بار پرونده های حقوقی دادگاه ها است. این امکان ویژه برای چک های صیادی و با استناد به ماده ۲۳ قانون اصلاح صدور چک پیش بینی شده که فصل نوینی در حقوق بانکی ایران گشوده است.
راهکار صدور اجراییه چک صیادی به دلیل حذف مرحله دادرسی و صدور مستقیم دستور اجرا، به طور چشمگیری زمان وصول مطالبات را کاهش می دهد. در روش های سنتی، دارنده چک باید ابتدا دادخواست حقوقی مطرح می کرد، منتظر تعیین وقت رسیدگی می شد، در جلسات دادگاه حاضر می گردید و پس از صدور رأی قطعی، تازه می توانست درخواست صدور اجراییه را مطرح کند که این فرآیند ممکن بود ماه ها یا حتی سال ها به طول انجامد. اما در مورد چک های صیادی، این مراحل طولانی از پیش پا برداشته شده و پس از ثبت درخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادگاه به سرعت و خارج از نوبت، اقدام به صدور اجراییه می نماید.
مقایسه اجراییه چک صیادی با سایر روش های وصول مطالبات
برای درک بهتر سرعت و کارایی اجراییه چک صیادی، مقایسه ای اجمالی با دو روش رایج دیگر وصول مطالبات ضروری است:
- دادخواست حقوقی سنتی: در این روش، دارنده چک باید ابتدا دادخواستی را تقدیم دادگاه عمومی حقوقی کند. این فرآیند شامل پرداخت هزینه دادرسی نسبتاً بالا (۳.۵ تا ۴.۵ درصد مبلغ چک)، تشکیل جلسات رسیدگی، ارائه ادله و دفاعیات، و در نهایت صدور حکم است. پس از قطعیت حکم، تازه می توان درخواست صدور اجراییه را مطرح کرد. این مسیر زمان بر، پرهزینه و پیچیدگی های خاص خود را دارد.
- اجراییه از طریق اداره ثبت: در این روش، دارنده چک می تواند با مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک، تقاضای صدور اجراییه کند. اگرچه این روش نیز نیازی به دادرسی قضایی ندارد، اما مستلزم پرداخت ۴% از مبلغ چک به عنوان حق الاجرا به اداره ثبت است. علاوه بر این، اداره ثبت تنها قادر به توقیف اموالی است که دارای سند رسمی باشند (مانند املاک ثبت شده یا خودروهای دارای پلاک). این در حالی است که در روش اجراییه چک صیادی از طریق دادگاه، نیازی به پرداخت این حق الاجرا نبوده و امکان توقیف طیف وسیع تری از اموال، اعم از منقول و غیرمنقول، فراهم است.
بنابراین، قابلیت صدور اجراییه مستقیم برای چک های صیادی، به دلیل سرعت بالا، حذف دادرسی قضایی و پیچیدگی های مربوط به آن، و همچنین عدم نیاز به پرداخت حق الاجرای ثبت، به عنوان یک راهکار مؤثر و کارآمد برای وصول مطالبات شناخته می شود و دارنده چک را مستقیماً به مرحله اجرا هدایت می کند.
شرایط اساسی برای درخواست صدور اجراییه چک صیادی
برای اینکه دارنده چک صیادی بتواند از مزیت درخواست صدور اجراییه مستقیم و سریع بهره مند شود، چک مورد نظر باید دارای شرایط قانونی مشخصی باشد. عدم وجود هر یک از این شرایط می تواند منجر به رد درخواست اجراییه شود و دارنده را ناگزیر به پیگیری از طریق روش های سنتی تر و زمان برتر کند. این شرایط عمدتاً در ماده ۲۳ قانون صدور چک و اصلاحات بعدی آن بیان شده اند.
این شرایط عبارتند از:
- نوع چک: چک مورد نظر حتماً باید از نوع چک صیادی باشد. این چک ها دارای یک شناسه ۱۶ رقمی منحصربه فرد هستند که در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت شده اند. چک های عادی و قدیمی مشمول این قانون نمی شوند و برای وصول آن ها باید از طرق دیگر (مانانند دادخواست حقوقی یا شکایت کیفری) اقدام کرد.
- گواهی عدم پرداخت (برگشتی): دارنده چک باید پس از تاریخ سررسید چک و در صورت عدم وصول وجه، به بانک محال علیه مراجعه کرده و گواهی عدم پرداخت را دریافت نماید. این گواهی باید حاوی کد رهگیری معتبر باشد و در مهلت قانونی ۶ ماه از تاریخ صدور چک (یا تاریخ سررسید در مورد چک های مدت دار) صادر شده باشد. عدم دریافت گواهی عدم پرداخت در این بازه زمانی، قابلیت اجراییه مستقیم را از بین می برد.
- عدم وجود شرط: چک نباید به صورت مشروط صادر شده باشد. به عبارت دیگر، در متن چک نباید قیدی وجود داشته باشد که وصول وجه آن را منوط به تحقق شرطی خاص (مانند در صورت انجام معامله ای خاص) کند. چک های مشروط فاقد قابلیت صدور اجراییه مستقیم هستند.
- عدم تضمینی بودن: چک نباید بابت تضمین یا امانت صادر شده باشد. چنانچه در متن چک یا مستندات پیوست آن مشخص شود که چک صرفاً جهت ضمانت انجام کاری یا به عنوان امانت صادر گردیده، قابلیت صدور اجراییه مستقیم را نخواهد داشت و نیاز به اثبات تخلف از تعهد اصلی در دادگاه خواهد بود.
- عدم دستور عدم پرداخت: گواهی عدم پرداخت نباید به دلیل دستور صادرکننده مبنی بر مفقودی، سرقت، جعل، خیانت در امانت، کلاهبرداری و موارد مشابه صادر شده باشد. در چنین مواردی، ابتدا باید صحت ادعای صادرکننده توسط مراجع قضایی بررسی شود و تا زمان روشن شدن وضعیت، امکان صدور اجراییه مستقیم وجود ندارد.
- تاریخ معتبر: چک باید دارای تاریخ معتبر باشد. نباید ثابت شود که چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ آن به صورت غیرقانونی و پس از صدور اولیه درج یا تغییر یافته است. این امر به جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی کمک می کند.
آگاهی دقیق از این شرایط و اطمینان از مطابقت چک با آن ها، گام اول و اساسی برای موفقیت در فرآیند درخواست صدور اجراییه چک صیادی است.
مطابق با ماده ۲۳ قانون صدور چک، اجراییه مستقیم تنها برای چک های صیادی که بدون قید شرط، تضمین یا دستور عدم پرداخت صادر شده و گواهی عدم پرداخت معتبر دارند، قابل صدور است.
مراحل گام به گام درخواست صدور اجراییه چک صیادی
درخواست صدور اجراییه چک صیادی فرآیندی کاملاً مشخص و گام به گام دارد که رعایت دقیق آن برای وصول سریع مطالبات ضروری است. این مراحل عمدتاً از طریق بانک، دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و واحد اجرای احکام دادگستری پیگیری می شوند.
-
گام 1: برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک
اولین گام پس از عدم وصول وجه چک در تاریخ سررسید، مراجعه دارنده چک به بانک محال علیه (بانکی که چک بر عهده آن صادر شده) است. دارنده باید ظرف شش ماه از تاریخ سررسید چک، به بانک مراجعه کرده و تقاضای واریز وجه چک را نماید. در صورت عدم وجود موجودی کافی، بانک گواهی عدم پرداخت (یا همان برگشتی) را صادر می کند. ضروری است که در این گواهی، کد رهگیری برگشت چک و مشخصات کامل دارنده چک به وضوح درج شده باشد، چرا که این کد و مشخصات در مراحل بعدی پیگیری قضایی الزامی است.
-
گام 2: ثبت درخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک باید با در دست داشتن مدارک لازم به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند. این دفاتر مسئولیت ثبت اولیه درخواست ها و ارسال آن ها به مراجع قضایی مربوطه را بر عهده دارند.
مدارک لازم برای ثبت درخواست:
- اصل و تصویر چک صیادی برگشت خورده (به همراه شناسه ۱۶ رقمی).
- اصل و تصویر گواهی عدم پرداخت صادره از بانک (با کد رهگیری معتبر و تاریخ).
- مدارک شناسایی معتبر دارنده چک (کارت ملی و شناسنامه).
- در صورت اقدام از طریق وکیل، اصل وکالت نامه معتبر.
در دفتر خدمات قضایی، فرم مخصوص درخواست صدور اجراییه تکمیل می شود. باید توجه داشت که این فرم با دادخواست حقوقی سنتی متفاوت است و ماهیت یک درخواست سریع و خارج از نوبت را دارد.
-
گام 3: بررسی درخواست توسط دادگاه و صدور اجراییه
درخواست ثبت شده توسط دفتر خدمات قضایی به دادگاه صالح ارسال می گردد. دادگاه صالح معمولاً دادگاهی است که محل بانک محال علیه، محل اقامت خوانده (صادرکننده چک) یا محل صدور چک در حوزه قضایی آن قرار دارد. دادگاه پس از دریافت درخواست، به سرعت و بدون نیاز به تشکیل جلسه دادرسی و رسیدگی ماهوی، شرایط مندرج در ماده ۲۳ قانون صدور چک را احراز می نماید. در صورت احراز شرایط، دستور صدور اجراییه را صادر می کند. این فرآیند معمولاً بسیار سریع تر از روند رسیدگی به یک دادخواست حقوقی عادی است.
-
گام 4: ابلاغ اجراییه به صادرکننده چک
پس از صدور اجراییه توسط دادگاه، این دستور از طریق سامانه ابلاغ قضایی (ثنا) به صادرکننده چک ابلاغ می شود. از تاریخ ابلاغ، صادرکننده چک مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت کامل وجه چک به همراه حق الوکاله وکیل (در صورت معرفی وکیل) را خواهد داشت. این مهلت فرصتی برای صادرکننده است تا قبل از شروع اقدامات اجرایی سخت گیرانه تر، نسبت به ایفای تعهد خود اقدام کند.
-
گام 5: اقدامات پس از مهلت ۱۰ روزه (در صورت عدم پرداخت)
چنانچه صادرکننده چک ظرف مهلت ۱۰ روزه مقرر، وجه چک را پرداخت نکند، دارنده چک (محکوم له) می تواند با مراجعه مجدد به واحد اجرای احکام دادگاه، درخواست پیگیری اقدامات اجرایی را مطرح کند. در این مرحله، دارنده چک می تواند درخواست های زیر را مطرح نماید:
- درخواست شناسایی و توقیف اموال: شامل اموال منقول (مانند موجودی حساب های بانکی، سهام، خودرو، حقوق و مزایای دریافتی از کارفرما) و اموال غیرمنقول (مانند ملک و زمین) که به نام صادرکننده چک باشد.
- درخواست ممنوع الخروجی: در صورت عدم شناسایی اموال کافی، دارنده می تواند تقاضای ممنوع الخروجی صادرکننده چک را مطرح کند تا وی نتواند از کشور خارج شود.
- درخواست صدور حکم جلب: اگر پس از تمامی اقدامات، اموال کافی برای وصول طلب شناسایی نشود یا صادرکننده از پرداخت وجه امتناع ورزد، در صورت وجود شرایط قانونی (مانند عدم معرفی اموال یا عدم پرداخت به صورت اقساطی)، دارنده می تواند درخواست صدور حکم جلب صادرکننده را مطرح کند.
نمونه متن درخواست صدور اجراییه چک صیادی (ویژه دفاتر خدمات قضایی)
نمونه متنی که در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برای درخواست صدور اجراییه چک صیادی تکمیل می شود، فرمی استاندارد و از پیش تعیین شده است که با دادخواست های حقوقی رایج تفاوت دارد. در این فرم، اطلاعات کلیدی مربوط به خواهان، خوانده، چک و مدارک مثبته به صورت مشخص وارد می شود. در ادامه، یک نمونه متن جامع و دقیق ارائه شده است که می تواند به عنوان راهنما مورد استفاده قرار گیرد:
فرم درخواست صدور اجراییه چک صیادی
ریاست محترم مجتمع قضایی [نام شهرستان محل اقامت خوانده یا محل بانک محال علیه]
خواهان:
- نام و نام خانوادگی: [نام کامل دارنده چک]
- نام پدر: [نام پدر دارنده چک]
- شماره ملی: [شماره ملی دارنده چک]
- نشانی کامل: [آدرس دقیق پستی دارنده چک به همراه کد پستی]
- شماره تماس: [شماره تلفن همراه دارنده چک]
خوانده:
- نام و نام خانوادگی: [نام کامل صادرکننده چک]
- نام پدر: [نام پدر صادرکننده چک]
- شماره ملی: [شماره ملی صادرکننده چک]
- نشانی کامل: [آدرس دقیق پستی صادرکننده چک به همراه کد پستی]
- شماره تماس: [شماره تلفن همراه صادرکننده چک]
وکیل یا نماینده قانونی (در صورت وجود):
- نام و نام خانوادگی: [نام کامل وکیل]
- شماره پروانه وکالت: [شماره پروانه]
- نشانی: [آدرس دفتر وکیل]
تعیین خواسته و بهای آن:
تقاضای صدور اجراییه نسبت به چک صیادی شماره [شناسه ۱۶ رقمی چک] به مبلغ [مبلغ چک به ریال، به عدد و حروف] با استناد به ماده ۲۳ قانون اصلاح قانون صدور چک.
دلایل و منضمات:
- اصل و تصویر مصدق چک صیادی شماره [شناسه ۱۶ رقمی چک].
- اصل و تصویر مصدق گواهی عدم پرداخت صادره از بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] به شماره [شماره گواهی عدم پرداخت] و تاریخ [تاریخ گواهی] دارای کد رهگیری [کد رهگیری سامانه صیاد].
- تصویر کارت ملی و شناسنامه خواهان.
- تصویر وکالت نامه (در صورت وجود وکیل).
شرح درخواست:
نظر به اینکه چک صیادی به شماره [شناسه ۱۶ رقمی چک] به مبلغ [مبلغ چک به ریال] به عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] کد [کد شعبه] توسط آقای/خانم [نام و نام خانوادگی صادرکننده چک] فرزند [نام پدر صادرکننده] به شناسه ملی [شماره ملی صادرکننده] به نشانی [آدرس صادرکننده] صادر گردیده و طبق گواهی عدم پرداخت مورخ [تاریخ گواهی] بانک محال علیه بلامحل اعلام شده است. با توجه به اینکه چک مزبور فاقد هرگونه قید شرط، تضمین، یا دستور عدم پرداخت می باشد و تمامی شرایط قانونی ماده ۲۳ قانون اصلاح قانون صدور چک را داراست، لذا اینجانب [نام خواهان] (یا: به وکالت از موکل خود) درخواست صدور اجراییه جهت وصول مبلغ فوق الذکر را دارم. ضمناً در صورت عدم انجام تعهد ظرف مهلت مقرر قانونی و ابلاغ اجراییه، تقاضای توقیف معادل وجه چک از اموال محکوم علیه را دارم.
با تشکر و احترام
امضاء و اثر انگشت خواهان (یا وکیل خواهان)
هزینه های صدور و پیگیری اجراییه چک صیادی
یکی از مزایای مهم درخواست صدور اجراییه چک صیادی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، تفاوت آن در ساختار هزینه ای نسبت به سایر روش های وصول مطالبات است. آگاهی از این هزینه ها برای دارنده چک برگشتی جهت برنامه ریزی مالی و تصمیم گیری آگاهانه ضروری است.
عدم وجود هزینه دادرسی اولیه
برخلاف دعاوی حقوقی سنتی که مستلزم پرداخت 3.5% تا 4.5% از اصل مبلغ خواسته به عنوان هزینه دادرسی در مرحله بدوی و تجدیدنظر هستند، در فرآیند درخواست صدور اجراییه چک صیادی از طریق دادگاه، هیچ هزینه دادرسی اولیه بابت طرح دعوا دریافت نمی شود. این موضوع به تنهایی می تواند صرفه جویی قابل توجهی در هزینه های دارنده چک به همراه داشته باشد، خصوصاً برای چک های با مبالغ بالا.
هزینه های جانبی و اجراییات
با این حال، درخواست صدور اجراییه کاملاً بدون هزینه نیست و شامل برخی هزینه های جانبی و اجرایی می شود که دارنده چک باید آن ها را پرداخت کند:
- هزینه ثبت درخواست در دفاتر خدمات قضایی: مبلغی ثابت و مشخص برای ثبت اولیه درخواست اجراییه دریافت می شود که معمولاً ناچیز است.
- هزینه ابلاغ: هزینه های مربوط به ابلاغ اجراییه به صادرکننده چک از طریق سامانه ثنا یا مامور ابلاغ.
- هزینه های اجراییات: این هزینه ها در صورت نیاز به اقدامات بعدی مانند توقیف اموال، استعلام از ادارات مختلف (ثبت اسناد، راهنمایی و رانندگی، بانک مرکزی و…) و سایر عملیات اجرایی اعمال می شوند. این مبالغ بسته به نوع و گستردگی اقدامات اجرایی می تواند متغیر باشد.
- هزینه کارشناسی (در صورت لزوم): در برخی موارد، برای ارزیابی اموال توقیفی یا حل و فصل اختلافات احتمالی، ممکن است نیاز به نظر کارشناس رسمی دادگستری باشد که هزینه آن نیز بر عهده متقاضی است.
حق الوکاله وکیل
در صورتی که دارنده چک از خدمات وکیل استفاده کند، پرداخت حق الوکاله وکیل نیز به هزینه ها اضافه خواهد شد. مبلغ حق الوکاله بر اساس تعرفه های مصوب کانون وکلای دادگستری و توافق بین وکیل و موکل تعیین می شود. اگرچه استفاده از وکیل هزینه بر است، اما با توجه به پیچیدگی های حقوقی و اداری، می تواند به تسریع و صحت فرآیند کمک کرده و از اتلاف وقت و منابع دارنده چک جلوگیری نماید.
مقایسه کلی هزینه ها با سایر روش ها
با وجود هزینه های جانبی، مجموع هزینه های صدور و پیگیری اجراییه چک صیادی از طریق دادگاه، به مراتب کمتر از مجموع هزینه های مربوط به طرح دادخواست حقوقی (شامل هزینه دادرسی بالا، رفت وآمد و زمان از دست رفته) و یا اجراییه از طریق اداره ثبت (شامل ۴% حق الاجرا) است. این صرفه جویی قابل توجه در زمان و هزینه، یکی از مزایای اصلی ماده ۲۳ قانون صدور چک محسوب می شود.
نکات حقوقی مهم و کلیدی درباره اجراییه چک صیادی
درک صحیح از نکات حقوقی پیرامون درخواست صدور اجراییه چک صیادی، برای هر دو طرف (دارنده و صادرکننده چک) از اهمیت بالایی برخوردار است. این نکات می توانند بر روند اجراییه، دامنه شمول آن و حقوق و تعهدات طرفین تأثیرگذار باشند.
طرفین اجراییه و مسئولیت آن ها
صدور اجراییه مستقیم چک صیادی، فقط علیه صادرکننده و صاحب حساب چک قابل انجام است. این بدان معناست که اگر چک توسط نماینده صاحب حساب (مانند مدیرعامل شرکت) صادر شده باشد، اجراییه می تواند علیه هر دو (شرکت و مدیرعامل) صادر شود. با این حال، علیه ظهرنویس (کسانی که پشت چک را امضا کرده اند) یا ضامن (کسانی که مسئولیت پرداخت چک را تضمین کرده اند) نمی توان به صورت مستقیم از طریق ماده ۲۳ قانون صدور چک، درخواست صدور اجراییه کرد. برای مطالبه وجه از ظهرنویسان و ضامنین، نیاز به طرح دعوای حقوقی جداگانه مطابق با قواعد عام آیین دادرسی مدنی وجود دارد.
خسارت تأخیر تأدیه
اجراییه مستقیم صادره بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، صرفاً شامل اصل مبلغ چک و در صورت وجود وکیل، حق الوکاله وکیل (بر اساس تعرفه قانونی) می شود. این اجراییه شامل خسارت تأخیر تأدیه (جبران ضرر و زیان ناشی از دیرکرد در پرداخت) نمی گردد. برای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه، دارنده چک باید دعوای حقوقی جداگانه در دادگاه صالح مطرح کند. بر اساس رأی وحدت رویه شماره ۸۱۲ هیئت عمومی دیوان عالی کشور، مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک از تاریخ سررسید چک خواهد بود و نه تاریخ برگشت چک یا تاریخ درخواست اجراییه. این نکته برای بسیاری از دارندگان چک که انتظار دریافت کامل طلب خود به همراه دیرکرد را دارند، حائز اهمیت است.
صلاحیت دادگاه
دادگاه صالح جهت رسیدگی به درخواست صدور اجراییه چک صیادی، دادگاه عمومی حقوقی است و نه شورای حل اختلاف. این امر حتی در مواردی که مبلغ چک کمتر از حد نصاب صلاحیت شوراهای حل اختلاف باشد (مثلاً کمتر از ۲۰ میلیون تومان)، نیز صادق است. محل طرح درخواست نیز معمولاً دادگاه محل بانک محال علیه، محل اقامت خوانده یا محل ایفای تعهد (صدور چک) خواهد بود.
اعسار
پس از صدور اجراییه و قبل از توقیف کامل اموال، صادرکننده چک این امکان را دارد که دعوای اعسار (ناتوانی از پرداخت بدهی به صورت یکجا) را مطرح کند. در صورت پذیرش اعسار توسط دادگاه، روند اجرای حکم متوقف شده و محکوم علیه (صادرکننده) می تواند وجه چک را به صورت اقساطی پرداخت نماید. این امر می تواند فرآیند وصول وجه را طولانی تر کند، اما حق قانونی صادرکننده محسوب می شود. دارنده چک نیز می تواند نسبت به دعوای اعسار اعتراض نماید.
فوت صادرکننده
اگر پس از صدور چک، صادرکننده آن فوت کند، دارنده چک می تواند درخواست صدور اجراییه را علیه ورثه متوفی مطرح نماید. در این صورت، رعایت مواد ۲۲۶، ۲۴۹ و ۲۵۰ قانون امور حسبی که مربوط به ترکه متوفی و مسئولیت ورثه است، الزامی خواهد بود. مسئولیت ورثه معمولاً به میزان سهم الارثی است که از متوفی به آنها رسیده است.
ادعای جعل یا پرداخت
در صورتی که صادرکننده چک ادعایی مبنی بر جعل امضاء، دست کاری در مبلغ چک یا تاریخ آن (جعل) یا حتی ادعای پرداخت قبلی وجه چک را مطرح کند، روند صدور اجراییه متوقف خواهد شد. در این حالت، پرونده وارد مرحله رسیدگی قضایی عمیق تر می شود تا صحت یا سقم ادعای صادرکننده بررسی شود. تا زمان روشن شدن وضعیت، اجراییه صادر نمی شود یا در صورت صدور، عملیات اجرایی متوقف می گردد.
دعوی الزام به ثبت چک در سامانه صیاد
در خصوص این موضوع که آیا می توان صادرکننده چک را از طریق دادگاه ملزم به ثبت چک در سامانه صیاد کرد یا خیر، در گذشته بین محاکم اختلاف نظر وجود داشت. اما در تاریخ ۲۰/۰۷/۱۴۰۲ هیئت عمومی دیوان عالی کشور با صدور رأی وحدت رویه شماره ۸۲۰ اعلام نمود که دعوای الزام به ثبت چک در سامانه صیاد قابل استماع نیست. این بدان معناست که دارنده چک نمی تواند از طریق قضایی، صادرکننده را به ثبت چک مجبور کند. بهترین راهکار برای جلوگیری از این مشکل، درج شروط صریح در قراردادهای اصلی است که در صورت عدم ثبت چک در سامانه صیاد، معامله منفسخ یا تعهدات دیگری ایجاد شود.
مستثنیات دین
یکی از مهمترین نکات در مرحله اجرای حکم، موضوع مستثنیات دین است. بر اساس قانون، برخی از اموال صادرکننده چک (محکوم علیه) حتی پس از صدور اجراییه و درخواست توقیف، قابل توقیف نیستند. این اموال شامل منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه باشد، لوازم ضروری زندگی، ابزار و ادوات کار و کسب معاش، و برخی دیگر از موارد می شود که هدف از آن، حفظ حداقل معیشت و کرامت انسانی بدهکار است.
سوالات متداول
آیا چک های غیرصیادی نیز مشمول این نوع اجراییه می شوند؟
خیر، امکان صدور اجراییه مستقیم و سریع از طریق ماده ۲۳ قانون اصلاح صدور چک، فقط مخصوص چک های صیادی (دارای شناسه ۱۶ رقمی و ثبت شده در سامانه صیاد) است. برای چک های غیرصیادی باید از روش های سنتی مانند طرح دعوای حقوقی یا شکایت کیفری اقدام کرد.
آیا می توان همزمان با درخواست اجراییه، شکایت کیفری نیز انجام داد؟
خیر، مطابق با ماده ۱۴ قانون صدور چک، در صورتی که دارنده چک از طریق حقوقی (مانند درخواست صدور اجراییه یا طرح دادخواست حقوقی) برای وصول وجه چک اقدام کند، دیگر نمی تواند شکایت کیفری مطرح نماید. البته در صورت طرح شکایت کیفری و صدور قرار منع تعقیب یا حکم برائت، امکان پیگیری حقوقی همچنان وجود دارد.
در صورت عدم شناسایی اموال صادرکننده، چه اقدامی می توان کرد؟
اگر پس از صدور اجراییه و پیگیری در واحد اجرای احکام، هیچ گونه اموال قابل توقیفی از صادرکننده چک شناسایی نشود، دارنده چک می تواند درخواست ممنوع الخروجی صادرکننده را مطرح کرده و در صورت عدم همکاری یا عدم پرداخت، با درخواست قانونی و در شرایط خاص، تقاضای حکم جلب صادرکننده را نیز ارائه نماید.
آیا برای درخواست اجراییه چک صیادی، نیاز به حضور وکیل است؟
خیر، حضور وکیل اجباری نیست و دارنده چک می تواند شخصاً با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و واحد اجرای احکام، مراحل را پیگیری کند. با این حال، با توجه به پیچیدگی های قانونی و اداری، استفاده از وکیل متخصص می تواند به تسریع و صحت روند کمک کرده و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری نماید.
مهلت اعتراض به اجراییه چک صیادی چقدر است؟
پس از ابلاغ اجراییه، صادرکننده چک مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت وجه چک دارد. در این مهلت، صادرکننده می تواند در صورت داشتن دلایلی مانند پرداخت وجه یا جعل چک، با طرح دعوای ابطال اجراییه یا توقف عملیات اجرایی، به آن اعتراض کند. مهلت خاصی برای اعتراض به خود اجراییه (مانند واخواهی از حکم) در این فرآیند مستقیم وجود ندارد، بلکه باید دعوای جداگانه برای ابطال آن مطرح شود.
اگر صادرکننده چک در شهر دیگری زندگی کند، دادگاه صالح کدام است؟
دادگاه صالح می تواند دادگاه محل بانک محال علیه، محل اقامت خوانده (صادرکننده چک) یا محل صدور و تسلیم چک باشد. بنابراین، اگر صادرکننده در شهر دیگری زندگی می کند، دارنده می تواند در شهر خود (اگر بانک یا محل صدور در آنجاست) یا در شهر اقامت صادرکننده، اقدام به طرح درخواست نماید.
آیا صدور اجراییه باعث ممنوع الخروجی صادرکننده می شود؟
صدور اجراییه به خودی خود باعث ممنوع الخروجی نمی شود. اما اگر صادرکننده ظرف مهلت ۱۰ روزه پس از ابلاغ اجراییه، وجه چک را پرداخت نکند و اموال کافی برای توقیف نیز شناسایی نشود، دارنده چک می تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام، درخواست ممنوع الخروجی صادرکننده را مطرح کند. این درخواست توسط قاضی اجرای احکام بررسی و در صورت احراز شرایط، دستور ممنوع الخروجی صادر خواهد شد.
آیا امکان اعسار از سوی صادرکننده پس از صدور اجراییه وجود دارد؟
بله، صادرکننده چک پس از صدور اجراییه نیز می تواند دعوای اعسار (ناتوانی از پرداخت یکجای بدهی) را مطرح کند. در صورت پذیرفته شدن اعسار توسط دادگاه، محکوم علیه می تواند بدهی خود را به صورت اقساطی پرداخت نماید.
آیا چک های تضمینی یا مشروط مشمول این اجراییه می شوند؟
خیر، همانطور که در بخش شرایط اساسی توضیح داده شد، چک هایی که به صورت مشروط صادر شده اند یا بابت تضمین و امانت بوده اند، از شمول اجراییه مستقیم ماده ۲۳ خارج هستند و برای وصول آن ها باید از طرق دیگر (مانند طرح دعوای حقوقی برای اثبات تحقق شرط یا تخلف از تضمین) اقدام کرد.
نتیجه گیری
درخواست صدور اجراییه چک صیادی، به عنوان یکی از مهم ترین و مؤثرترین ابزارهای قانونی برای وصول سریع و کارآمد مطالبات ناشی از چک های برگشتی، تحولی چشمگیر در نظام حقوقی و بانکی کشور ایجاد کرده است. با استناد به ماده ۲۳ قانون اصلاح صدور چک، این قابلیت به دارندگان چک صیادی اجازه می دهد تا با حذف مراحل طولانی دادرسی، مستقیماً به مرحله اجرا وارد شده و با کمترین هزینه و پیچیدگی، نسبت به توقیف اموال صادرکننده و وصول طلب خود اقدام کنند. این ویژگی، آن را از سایر روش های سنتی دادخواست حقوقی و حتی اجراییه از طریق اداره ثبت، متمایز می سازد.
آگاهی کامل از شرایط اساسی (مانند صیادی بودن چک، وجود گواهی عدم پرداخت معتبر و عدم وجود شروط خاص)، مراحل گام به گام از برگشت زدن چک در بانک تا پیگیری در اجرای احکام، و همچنین نکات حقوقی کلیدی (نظیر محدودیت اجراییه به صادرکننده، عدم شمول خسارت تأخیر تأدیه در اجراییه مستقیم و موضوع اعسار)، برای هر فردی که با چک سروکار دارد، حیاتی است. درک صحیح این موارد نه تنها از بروز مشکلات حقوقی و اتلاف وقت و هزینه جلوگیری می کند، بلکه به دارنده چک قدرت پیگیری مؤثر و قانونی مطالبات خود را می بخشد.
با توجه به جنبه های تخصصی و جزئیات حقوقی موجود در فرآیند درخواست صدور اجراییه چک صیادی، توصیه می شود تا پیش از هرگونه اقدامی، از مشاوره و راهنمایی وکلا و مشاوران حقوقی متخصص در این زمینه بهره مند شوید. این اقدام می تواند مسیر وصول مطالبات شما را هموارتر کرده و اطمینان خاطر بیشتری در پیگیری حقوقی فراهم آورد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره تخصصی در خصوص درخواست صدور اجراییه چک صیادی و سایر دعاوی مربوط به چک، می توانید با کارشناسان و وکلای مجرب ما تماس حاصل فرمایید.
سوالات متداول
در چه صورتی می توان از دادگاه درخواست صدور اجراییه چک کرد؟
زمانی که چک از نوع صیادی باشد، دارای گواهی عدم پرداخت (برگشت چک) از بانک با کد رهگیری معتبر باشد، و مشخص شود که چک بدون قید و شرط، تضمینی و یا به دلیل دستور عدم پرداخت صادرکننده نبوده است، دارنده می تواند از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تقاضای صدور اجراییه را به دادگاه صالح ارائه کند.
برای صدور اجراییه چک چه مدارکی لازم است؟
مدارک اصلی شامل: اصل و تصویر چک صیادی، اصل و تصویر گواهی عدم پرداخت از بانک (با کد رهگیری)، مدارک شناسایی دارنده چک (کارت ملی و شناسنامه)، و در صورت داشتن وکیل، وکالت نامه معتبر است. همچنین، فرم درخواست صدور اجراییه باید در دفاتر خدمات قضایی تکمیل شود.
پس از صدور اجراییه چک چه مراحلی طی می شود؟
پس از صدور اجراییه، به صادرکننده چک ۱۰ روز مهلت داده می شود تا وجه چک را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر، دارنده چک می تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام، درخواست شناسایی و توقیف اموال (منقول و غیرمنقول)، انسداد حساب های بانکی، ممنوع الخروجی صادرکننده، و در نهایت (در صورت لزوم و احراز شرایط) درخواست صدور حکم جلب را پیگیری کند.
آیا صدور اجراییه چک با طرح دعوای حقوقی متفاوت است؟
بله، درخواست صدور اجراییه چک صیادی بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، یک دادرسی کامل محسوب نمی شود و نیازی به تشکیل جلسه رسیدگی یا طرح دادخواست مستقل ندارد. این روش سریع تر بوده و دارنده چک را مستقیماً به مرحله اجرا می رساند. در مقابل، دعوای حقوقی سنتی شامل فرآیند کامل دادرسی، جلسات دادگاه و صدور حکم است.
آیا امکان اعسار از سوی صادرکننده پس از صدور اجراییه وجود دارد؟
بله، صادرکننده چک می تواند پس از صدور اجراییه نیز دعوای اعسار (ناتوانی از پرداخت یکجای بدهی) را در دادگاه مطرح کند. در صورت پذیرش اعسار، پرداخت مبلغ چک به صورت اقساطی تعیین می شود و عملیات اجرایی برای وصول یکجای طلب متوقف می گردد.
مهلت اعتراض به اجراییه چک صیادی چقدر است؟
اجراییه چک صیادی به خودی خود قابل اعتراض به معنای واخواهی از حکم نیست، زیرا ماهیت حکم ندارد. اما صادرکننده می تواند ظرف ۱۰ روز پس از ابلاغ اجراییه، در صورت وجود دلایلی مانند جعل چک، پرداخت وجه، یا وجود شرطی در چک، با طرح دعوای ابطال اجراییه یا توقف عملیات اجرایی در دادگاه صالح، به آن اعتراض کند و رسیدگی قضایی را درخواست نماید.
اگر صادرکننده چک فوت کرده باشد، آیا می توان درخواست اجراییه داد؟
بله، در صورت فوت صادرکننده چک، می توان درخواست صدور اجراییه را علیه ورثه متوفی مطرح کرد. البته این اقدام مستلزم رعایت مواد ۲۲۶، ۲۴۹ و ۲۵۰ قانون امور حسبی است که مربوط به نحوه مطالبه دیون از ترکه متوفی و مسئولیت ورثه می باشد.