آیا برنامه های فضای مجازی برای دادگاه ادله محسوب میشود؟

یکی از سوالات پرتکراری که این روزها ذهن بسیاری از افراد را درگیر کرده این است که آیا پرینت پیام های تلگرام، واتس اپ و سایر شبکه های پیام رسان مستند محکمی جهت ارایه به عنوان دلیل در دادگاه محسوب می گردد؟ آیا قاضی دادگاه می تواند دستور پرینت آنها را صادر کند؟ در این مقاله به صورت اجمالی سعی می کنیم به این سوالات و سوالات پرتکرار مرتبط به آن ها پاسخ دهیم. نرم افزارهای معروفی نظیر تلگرام و واتس اپ در دسته نرم افزارهایی هستند که پیام ها از جمله متون و عکس ها با رمزنگاری های خاص ذخیره می شوند و از امنیت بالایی برخوردار هستند.

نکات تکمیلی

طرح شکایت در این موارد، در دادسرای محل وقوع جرم است و پلیس اطلاعات یا پلیس فتا مرجع رسیدگی قضایی نیسامروزه و با گسترش ابزارهای ارتباطی و دیجیتال، میزان انبوهی از مکالمات و ارتباطات میان اشخاص در قالب پیام‌های متنی در برنامه‌های پیام‌رسان صورت می‌گیرد. مکالمات و قول و قرارهایی که میان اشخاص رد و بدل می‌شود، در بسیاری مواقع برای استفاده جهت اثبات ادعا مفید و ضروری می‌باشد. این مکالمات دیگر مانند دهه‌های گذشته در قالب نامه و تلگراف و مانند این‌ها انجام نمی‌شود و ماهیت دیجیتال به خود گرفته است. به همین جهت ضروری است که بتوان از اینگونه پیام‌ها و اسکرین شات به عنوان دلیل در دعاوی استفاده کرد. در این مطلب از سایت تهران وکیل به بررسی استفاده از پیام‌ها و اسکرین شات به عنوان دلیل و مدرک اثباتی در دعاوی می‌پردازیم.

وضعیت ذخیره اطلاعات در تلگرام و واتس اپ

به دلیل امنیت موضوع هیچگونه خبر موثقی از بابت چگونگی ذخیره سازی اطلاعات در این نرم افزارها وجود ندارد. با این حال برخی افراد با ادعای ارتکاب جرایمی نظیر توهین، افترا، تبادل پیام های مثبت رابطه نامشروع به این پیام ها استناد می کنند و برای طرح این دعاوی در محاکم خواهان دریافت پرینت این پیامک ها و رسیدگی قاضی هستند.

ورای اینکه امکان پرینت این پیامک ها با توجه به قابلیت جدید این نرم افزارها نظیر پاک کردن دو طرفه پیام و خارجی بودن سرور اصولا ممکن است یا خیر، باید ابتدا ارزش اینگونه مدارک را به لحاظ قانونی مورد بررسی قرار داد. اماره در لغت به معنی علامت، نشان و نشانه است و جمع آن امارات است. در اصطلاح حقوقی، به موجب ماده ۱۳۲۱ قانون مدنی اماره عبارت است از اوضاع و احوالی که به حکم قانون یا در نظر قاضی دلیل بر امری شناخته می‌شود. با توجه به این تعریف از اماره باید گفت که اماره امر معلومی است که در خارج به وسیله آن امر مجهولی که مورد ادعای ثالت است، ثابت می‌شود. لذا اموری که به وسیله امارات ثابت می‌گردند، معتبر شناخته شده است. زیرا امارات کاشف از واقعیت هستند.

در حقیقت با توجه به معنای لغوی، امارات دلایل تکمیلی‌اند که در عالم خارج وجود دارند و علامت یا نشانه وجود حقی برای صاحب آن می‌باشند. همچنین دلیل از طریق اماره، بیش از هر دلیل دیگری، غیر مستقیم است. امارات قضایی همان اوضاع و احوالی است که به نظر قاضی دلیل بر امری شناخته می‌شود، یعنی قاضی از آن اوضاع و احوال نسبت به امر مجهول قطع و یقین پیدا می‌کند و نوعا صحت اظهارات یکی از طرفین دعوی را برساند. اگر اوضاع و احوال چنین وضعی را برای قاضی به وجود نیاورد، عنوان اماره قضایی پیدا نمی‌کند. بنابراین امارات قضایی را قانون تاسیس نکرده و به صلاحدید دادرس و قاضی گذاشته و دادرس از طریق برخی از نشانه‌ها تلاش می‌کند که با نتیجه‌گیری، نسبت به واقعیت امر مورد ادعا تصمیم‌گیری نماید.

بنابراین پیامک، عکس و صدای افراد صرفا نشانه ای برای تکمیل علم قاضی هستند و قاضی نمی تواند صرفا به دلیل وجود یک اماره حکمی صادر کند. در چه صورتی قاضی دستور پرینت پیام های تلگرام و واتس اپ را صادر می کند؟ با توجه به اینکه سرورهای شبکه های اجتماعی مزبور در خارج از کشور ایران قرار دارد، اصولا قابلیت استعلام ندارد. همچنین پس از حذف اکانت تلگرام و واتس اپ، اگر از پیام ها بک آپ (پشتیان) گرفته نشده باشد به هیچ وقت قابلیت بازیابی ندارند. اما چنانچه طرف مقابل پیام ها را در گوشی ذخیره کرده باشد یا اسکرین شات داشته باشد، ارزش این مدارک، در حدود اماره قضایی است و نمی تواند صرفا مستند رای دادگاه قرار بگیرد.

با این حال چنانچه جرم ارتکابی در زمره جرایمی مثل کلاهبرداری های کلان و جرایم رایانه ای مثل تخریب داده های اطلاعاتی جهت منافع اشخاص یا گروه خاصی باشد قضات می توانند حکم به توقیف تلفن همراه را صادر کرده یا اقدام به استخراج اطلاعات نمایند. تشخیص زمان و مکان ارسال پیام ها نیز توسط کارشناسان و متخصصان فنی دادگستری از طریق ای پی محل ارسال، کدهای تلفن همراه و سیستمی که نرم افزار روی آن نصب شده است، امکان پذیر می باشد. همچنین چنانچه در سایر دعاوی قاضی وجود پرینت پیام ها را اماره ای بر کشف جرم بداند، می تواند با تجویز رییس حفاظت اطلاعات قوه قضاییه و کمیسیون مرکزملی فضای مجازی دستور پرینت پیام ها را تا شش ماه گذشته، جهت ثبت در پرونده ارجاع دهد.

‌آیا اسکرین شات به عنوان دلیل اثبات در قانون پذیرفته شده است؟

قانون تجارت الکترونیک در سال 1382 به تصویب رسید. در این قانون از عبارت «داده پیام» استفاده شده است که به معنای پیام‌های دیجیتال و در فضای مجازی می‌باشد. مطابق ماده 12 این قانون، اسناد و ادله‌ای که در محاکم و دعاوی مورد استفاده قرار می‌گیرند، ممکن است به صورت داده پیام باشد و نمی‌توان به دلیل شکل و قالب آن از قبول و تأیید ارزش اثباتی آن خودداری نمود. در نتیجه پیام‌های فضای مجازی به عنوان دلیل در محاکم می‌تواند مورد استفاده و استناد قرار گیرد.

با توجه به اینکه بخش بزرگی از روابط افراد در فضای مجازی صورت می‌گیرد، جرایم بسیاری نیز ممکن است در این فضا رخ دهد. برای مثال حالتی را تصور کنید که فردی در فضای مجازی مرتکب توهین یا تهدید نسبت به شما شده باشد یا اگر معامله‌ای میان شما صورت گرفته است، در یک پیام در فضای مجازی مطلبی را بیان کرده باشد که حکایت از توافقی میان شما داشته باشد. در چنین شرایطی آیا می‌شود از اسکرین شات به عنوان دلیل استفاده نمود؟ به طور کلی پاسخ مثبت است و می‌توان به اسکرین شات یا پیام‌های فضای مجازی به عنوان دلیل استناد نمود. البته باید توجه داشت که باید از صحت و درستی اسکرین شات و پیام‌ها اطمینان حاصل شود تا ارزش اثباتی داشته باشند.‌

نحوه استناد به اسکرین شات به عنوان دلیل

ابتدا نگاهی به قانون آیین دادرسی کیفری می‌اندازیم. ماده 655 این قانون اشاره می‌کند که صورت یا محتوای الکترونیکی سند، مدرک، نوشته، امضا و مانند آن با رعایت سازوکارهای امنیتی کافی و معتبر است. یا در ماده 685 همین قانون آورده شده است که اگر داده‌های رایانه‌ای توسط طرف دعوی یا شخص ثالثی که از دعوی آگاهی ندارد ایجاد، پردازش، ذخیره یا منتقل شود و آن سامانه رایانه‌ای به نحوی عمل کند که صحت و اعتبار داده‌ها قطعی و خدشه‌ناپذیر باشد، قابل استناد است.

مطابق قانون تجارت الکترونیک، ارزش اثباتی داده پیام‌ها با توجه به عوامل مطمئنه از جمله تناسب روش‌های ایمنی به کار گرفته شده با موضوع داده پیام تعیین می‌شود. قانونگذار، کلیه داده پیام‌هایی را که به شکل مطمئن ایجاد و نگهداری شده‌اند از حیث محتویات و تعهدات طرفین و آثار و اجرای آن، معتبر و قابل استناد در مراجع قضایی می‌داند. در مورد اسناد رسمی، قانون تردید و انکار را صحیح نمی‌داند و تنها می‌توان ادعای جعل نمود. مطابق ماده 15 قانون تجارت الکترونیک، داده پیام مطمئن نیز به همین صورت و در حکم اسناد رسمی تلقی شده است و انکار و تردید نسبت به آن پذیرفته نیست و تنها ادعای جعل، قابل رسیدگی است.

با همه اینها اینطور برمی‌آید که اسکرین شات به عنوان دلیل پذیرفته شده است و در صورت اطمینان از صحت و اعتبار آن، حکم اسناد رسمی را نیز خواهد داشت. در نتیجه نکته‌ای که بسیار اهمیت دارد و باید به آن توجه نمود، اثبات صحت و اعتبار اسکرین شات و پیام‌های فضای مجازی است. پلیس فتا یکی از مراجعی است که در حوزه جرایم واقع شده در فضای مجازی فعالیت می‌کند و اگر اسکرین شات به عنوان دلیل در پرونده‌ای به کار رفته باشد و صحت و اعتبار آن توسط پلیس فتا تأیید شده باشد، می‌تواند مورد استناد واقع شود.

جایگاه اسکرین شات به عنوان دلیل در میان ادله اثبات دعوا

ادله اثبات دعوا در موضوعات حقوقی و کیفری مقداری تفاوت دارد. ما در اینجا تنها به عناوین اکتفا کرده و ادله اثبات را نام می‌بریم و بررسی می‌کنیم که اسکرین شات چگونه و در چه قالبی می‌تواند به عنوان دلیل به کار گرفته شود. ادله اثبات در امور حقوقی مطابق ماده 1258 قانون مدنی عبارتند از اقرار، سند کتبی، شهادت، اَماره و قسم. در حالی که در قانون مجازات اسلامی و در ماده 160 برای ادله اثبات دعوا در امور کیفری از اقرار، شهادت، قسامه، سوگند و علم قاضی نام برده شده است.

اسکرین شات به عنوان دلیل در کدام قسمت از این دسته‌بندی قرار می‌گیرد؟ بهترین حالت این است که بتوانیم اسکرین شات و پیام‌های ارسال شده در فضای مجازی را به عنوان سند مورد استفاده قرار دهیم. برای این مورد، همانطور که پیش‌تر مطرح شد، باید اصالت و اعتبار پیام‌ها یا اسکرین شات ثابت شده باشد. در چنین حالتی می‌توان آن را در دسته اسناد قرار داده و به دادگاه ارائه نمود. اما ممکن است همیشه چنین نباشد؛ گاهی ممکن است نتوان اصالت آن را تأیید نمود و در صورتی که خلاف آن یعنی بی‌اعتباری و نادرست بودن پیام و اسکرین شات ثابت نشده باشد، می‌تواند به عنوان اَماره در نظر قاضی و اوضاع و احوال حاکم بر پرونده تأثیرگذار باشد یا آنکه به علم قاضی کمک کرده و در رأی او مؤثر واقع شود.‌

جمع‌بندی پایانی

پیام‌های ارسال شده میان افراد در فهم اوضاع و احوال هر پرونده و توافقات میان طرفین از اهمیت بالایی برخوردار است. این پیام‌ها و اسکرین شات گرفته شده از آن در اثبات ادعای هر یک از طرفین، نقش بسزایی بازی می‌کند. قانون نیز استفاده از اسکرین شات به عنوان دلیل را پذیرفته است و ارزش اثباتی آن را منوط به تأیید صحت و اعتبار آن می‌داند. برای دریافت اطلاعات بیشتر و مشاوره در خصوص استفاده از اسکرین شات و پیام‌های ارسال شده به عنوان دلیل و استناد به آن در محاکم قضایی می‌توانید به بخش مراجعه نمایید. حتما نظرات و پیشنهادات خود را با ما در بخش دیدگاه‌ها به اشتراک بگذارید. با جستجو در بلاگ حقوقی لامینگو می‌توانید سایر مطالب مورد نظر خود را مشاهده نمایید. حتماً برای مطالعه مطالب بیشتر با همراه باشید. بلکه در معیت دادسرا انجام وظایف تحقیقاتی و رسیدگی های اولیه را بر عهده دارد اما صدور قرار متناسب و حکم مقتضی،با دادسرا و دادگاه ذی صلاح است.